Σύγκρουση των πολιτισμών ή σύγκρουση των συμφερόντων είναι τελικά η αντιπαράθεση της Τουρκίας και της Γαλλίας; Η βορβορώδης ρητορική του Ερντογάν και του Μακρόν που ξεπερνά πλέον τη διπλωματική ευπρέπεια δείχνει να δικαιώνει, με μια πρώτη ματιά, τον Σάμιουελ Χάντινγκτον.
Στο βιβλίο του «Η σύγκρουση των πολιτισμών» ο Αμερικανός υπερσυντηρητικός διανοητής διατύπωσε την άποψη ότι οι πολιτισμοί αποτελούν την καθοριστικής σημασίας δύναμη σε θέματα γεωπολιτικής και ότι οι παγκόσμιες αντιθέσεις έχουν εστιαστεί στις πολιτισμικές διαφορές, δημιουργώντας μια διαχωριστική γραμμή μεταξύ «ανεπτυγμένης» δύσης και «υπανάπτυκτης» ανατολής όπου συγκρούονται οι πολιτισμοί. Είναι ενδιαφέρον ότι στις «υπανάπτυκτες» χώρες της ανατολής ο Χάντινγκτον κατέτασσε μαζί με το Ισλάμ και τις χώρες του ορθόδοξου χριστιανισμού.
Η θεωρία αυτή που διατυπώθηκε το 1993, λίγο μετά την κατάρρευση της ΕΣΣΔ και την έναρξη της μονοκρατορίας των ΗΠΑ, για να ντύσει ιδεολογικά τις αμερικανικές επεμβάσεις στα Βαλκάνια, τη Μέση Ανατολή και την Κεντρική Ασία, ήταν για μεγάλο διάστημα στην επικαιρότητα, ενώ πέρασε τα τελευταία χρόνια στο παρασκήνιο.
Η υποχώρηση της ισχύος των ΗΠΑ, η ανακατανομή δύναμης μεταξύ των ιμπεριαλιστικών δυνάμεων, η εμφάνιση ισχυρών περιφερειακών παικτών και η διαμόρφωση εν τέλει ενός πολυπολικού ιμπεριαλιστικού συστήματος έκανε πιο περίπλοκο τον σύγχρονο κόσμο και τις γεωπολιτικές αντιθέσεις.
Παρ’ όλα αυτά η θεωρία αυτή επανέρχεται στη δημοσιότητα με αφορμή διάφορα γεγονότα που συνδέονται με φαινόμενα τυφλής θρησκευτικής βίας για να συγκαλύψει τις πραγματικές αιτίες των αντιθέσεων και των συγκρούσεων.
Έτσι και στη διαρκώς επιδεινούμενη σχέση του Παρισιού και της Άγκυρας, μια σειρά ενεργειών που σχετίζονται με την προσβολή της μουσουλμανικής θρησκευτικής πίστης από τη μια, και τον ισλαμικό φονταμενταλισμό και την ισλαμική τρομοκρατία από την άλλη, έριξαν νέο λάδι στη φωτιά των ήδη τεταμένων Γάλλο-Τουρκικών σχέσεων.
Οι ηγέτες των δύο χωρών -που κατά τ’ άλλα είναι σύμμαχοι στο ΝΑΤΟ- ξεστόμισαν βαριές εκφράσεις, ασυνήθιστες στις διεθνείς σχέσεις, με ευθείες προσβολές της προσωπικότητας του ενός από τον άλλο. Ο Ερντογάν μάλιστα δεν δίστασε να χαρακτηρίσει τον Μακρόν λίγο πολύ ως «ανισόρροπο». Η Γαλλία απέσυρε αμέσως τον πρέσβη της στην Άγκυρα, για να επιστρέψει αργότερα, ενώ ο Ερντογάν κάλεσε σε μποϊκοτάρισμα των γαλλικών προϊόντων ολόκληρο το μουσουλμανικό κόσμο.
Επίσης η πολύνεκρη τρομοκρατική επίθεση στη Βιέννη, που ακολούθησε και σχετίζεται με θρησκευτικά κίνητρα, ενέπλεξε το σύνολο των χωρών της ΕΕ στην αντιπαράθεση, με τον ένα ή τον άλλο τρόπο. Η κυβέρνηση Κουρτς, σφοδρός πολέμιος της ευρωπαϊκής προοπτικής της Τουρκίας, στηρίζει τον Μακρόν στην αντιπαράθεσή του με τον Ερντογάν, παρά το γεγονός ότι ο τελευταίος εξέφρασε τα συλλυπητήριά του προς τον αυστριακό λαό.
Την πλήρη αλληλεγγύη της προς τον Γάλλο πρόεδρο εξέφρασε και η Γερμανική κυβέρνηση η οποία μάλιστα βρέθηκε στο στόχαστρο της τουρκικής κριτικής, μετά την εισβολή της γερμανικής αστυνομίας σε μουσουλμανικό τέμενος. Γεγονός που εξόργισε τον Τούρκο πρόεδρο ο οποίος έκανε λόγο για ναζιστικές και φασιστικές πρακτικές, ενώ συνέκρινε τη μεταχείριση των μουσουλμάνων στην Ευρώπη με την αντίστοιχη των Εβραίων πριν από τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο.
Στο πλευρό του Μακρόν στάθηκε σύσσωμη η υψηλόβαθμη γραφειοκρατία των Βρυξελών ενώ δηλώσεις στήριξης έκαναν και μια σειρά Ευρωπαίων ηγετών. Αντίθετα, Κρεμλίνο και ΟΗΕ κράτησαν διακριτικές αποστάσεις απέναντι στην ακραία αντί-ισλαμική ρητορική του Μακρόν -που χαρακτήρισε το Ισλάμ ως μια θρησκεία σε «κρίση»- και τις απαράδεκτες αναρτήσεις των σατυρικών σκίτσων του Μωάμεθ σε δημόσια κτήρια της Γαλλίας.
Από την άλλη πλευρά η τουρκική εθνοσυνέλευση, σε κλίμα πρωτοφανούς σύμπνοιας, καταδίκασε με ομόφωνο ψήφισμα «τις τοποθετήσεις Μακρόν εναντίον του Ισλάμ» και η τουρκική κυβέρνηση κάλεσε το λαό και το σύνολο του μουσουλμανικού κόσμου να μποϊκοτάρει τα γαλλικά προϊόντα.
Σύμφωνα με το Στατιστικό Ινστιτούτο της Τουρκίας, η Γαλλία είναι η 10η μεγαλύτερη πηγή εισαγωγών στην Τουρκία και η έβδομη μεγαλύτερη αγορά εξαγωγών της Τουρκίας.
Πρώτη η Ντόχα του Κατάρ, στενός σύμμαχος του Ερντογάν απέσυρε τα γαλλικά προϊόντα, ενώ το ίδιο συνέβη στην Ιορδανία, τη λωρίδα της Γάζας, το Πακιστάν και αλλού, αφού η στάση του Μακρόν ξεσήκωσε τεράστια οργή στους λαούς των μουσουλμανικών χωρών.
Τις αντιδράσεις αυτές του μουσουλμανικού κόσμου προσπάθησε να εκτονώσει ο Μακρόν με συνέντευξή του στο κανάλι Al Jazeera θέλοντας παράλληλα να βάλει «σφήνες» στην προσπάθεια του Ερντογάν να εμφανιστεί ως ο ηγέτης όλων των μουσουλμάνων.
Δήλωσε πως στέλνει «ένα μήνυμα αποκλιμάκωσης και ειρήνης» και πως το Παρίσι «μάχεται ενάντια στην τρομοκρατία στο όνομα του Ισλάμ, όχι ενάντια στο ίδιο το Ισλάμ». Εμφανίστηκε ως ο υπερασπιστής των συμφερόντων της Ευρώπης απέναντι στην επιθετική πολιτική της Τουρκίας την οποία κατηγόρησε πως έχει «αυτοκρατορικές τάσεις στην Ανατολική Μεσόγειο» και ότι υπονομεύει τη σταθερότητα της περιοχής. Κάλεσε τον Ερντογάν να «σταθεί στο ύψος της ιστορίας της χώρας του και να σταματήσει τις μονομερείς ενέργειες κατά της Ευρώπης» ενώ σημείωσε πως «οφείλουμε να μην αποδεχτούμε τετελεσμένα γεγονότα, όπως προσπαθεί να τα επιβάλει ο Τούρκος Πρόεδρος μέσω της στρατηγικής του».
Τις αιτιάσεις του Γάλλου προέδρου φαίνεται πως ενστερνίζονται τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, που κάνουν ανοίγματα προς τη Δύση εντασσόμενα στον άξονα Ελλάδας, Ισραήλ, Αιγύπτου υπό την αμερικανονατοϊκή εποπτεία. Ο υπουργός Εξωτερικών των Εμιράτων, Ανουάρ Γκαγκάς δήλωσε πως «Οι μουσουλμάνοι πρέπει να ακούσουν πολύ προσεκτικά τι είπε ο Γάλλος πρόεδρος Μακρόν. Δεν θέλει να βάλει τους μουσουλμάνους σε γκέτο στη Δύση. Έχει απόλυτο δίκιο». Παράλληλα κατηγόρησε τον Τούρκο Πρόεδρο πως επιχειρεί «πολιτική εκμετάλλευση του ζητήματος» και ότι με τις επιθέσεις του προς τη Γαλλία επιδιώκει να χειραγωγήσει «ένα θρησκευτικό ζήτημα για πολιτικούς λόγους». Ακόμη πρόσθεσε πως «θέλει να γίνει ηγέτης του σουνιτικού Ισλάμ, γι’ αυτό συμπεριφέρεται έτσι. Αλλά στην πραγματικότητα το σχέδιό του είναι πολιτικό, όχι θρησκευτικό».
Τελευταίο επεισόδιο στην αντιπαράθεση είναι η απαγόρευση της δράσης της τουρκικής ακροδεξιάς εθνικιστικής οργάνωσης των Γκρίζων Λύκων στη Γαλλία, που συνδέεται με το συγκυβερνών κόμμα του Ερντογάν, το κόμμα Εθνικιστικής Δράσης του Μπαχτσελί. Μια ακόμη γαλλική ενέργεια που εξόργισε τον Τούρκο πρόεδρο, ο οποίος απείλησε να «αντιδράσει αποφασιστικά» και την οποία συνέδεσε με την στήριξη που παρέχει η Γαλλία στην Αρμενία, στη σύγκρουσή της με το Αζερμπαϊτζάν για το Ναγκόρνο-Καραμπάχ.
Επίσης ο υπουργός Εξωτερικών της Γαλλίας Ζαν Ιβ Λε Ντριάν επανέφερε την προοπτική επιβολής κυρώσεων στην Άγκυρα αν συνεχίσει τις προκλήσεις σε βάρος της Ελλάδας και της Κύπρου και δεν ανακαλέσει τις προσβολές της ενάντια στη Γαλλία, ενώ δημοσιεύματα κάνουν λόγο ότι εξετάζεται να προταθεί η διακοπή της τελωνειακής ένωσης της Τουρκίας με την ΕΕ.
Ο Γάλλος ΥΠΕΞ χαρακτήρισε τη στάση της Τουρκίας ως «πολεμοχαρή» σε έξι μέτωπα της ευρύτερης περιοχής της Ανατολικής Μεσογείου, της Βόρειας Αφρικής και του Καυκάσου (Συρία, Ιράκ, Ελλάδα, Κύπρος, Λιβύη, Ναγκόρνο-Καραμπάχ) όπου συγκρούονται οι ιμπεριαλιστικές επιδιώξεις της Γαλλίας με τις περιφερειακές ηγεμονικές βλέψεις της Τουρκίας. Κατηγόρησε την Τουρκία ότι «ακολουθεί μια επικίνδυνη στρατηγική αντιπαράθεσης με ευρωπαϊκές και μεσογειακές χώρες» και ότι «υπήρξε μια μείζων ποιοτική διαφοροποίηση» στην αντιπαράθεση μετά τα τελευταία γεγονότα.
Η Γαλλία μετά το Brexit έχει αναδειχθεί σαν η ισχυρότερη στρατιωτική δύναμη της ΕΕ και μοναδικό της μέλος στο Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ. Ως παλιά αποικιοκρατική δύναμη βλέπει την ιμπεριαλιστική της κυριαρχία στην ευρύτερη περιοχή της Μεσογείου ως προνομιακό πεδίο και εφαλτήριο για τις παγκόσμιες επιδιώξεις της. Παράλληλα «ασφυκτιά» κάτω από την οικονομική και πολιτική ηγεμονία της Γερμανίας στην ΕΕ η οποία διατηρεί προνομιακούς οικονομικούς δεσμούς με την Τουρκία.
Οξύνοντας την αντιπαράθεση με την Άγκυρα και εκμεταλλευόμενη τα πρόσφατα τρομοκρατικά χτυπήματα, θέλει να σύρει και τις υπόλοιπες χώρες της ΕΕ, ιδιαίτερα τη Γερμανία και δευτερευόντως την Ιταλία, σε ένα αντιτουρκικό μέτωπο. Στο σχεδιασμό της αυτό συγκρούεται με τις περιφερειακές ηγεμονικές επιδιώξεις της Τουρκίας στις ίδιες περιοχές όπου ξεδιπλώνονται τα νεοοθωμανικά οράματα της Άγκυρας.
Στην περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου, εκεί όπου ξεδιπλώνεται η τουρκική «Γαλάζια Πατριδα», η Γαλλική Total έχει υπογράψει συμβόλαια στην ΑΟΖ της Κύπρου μαζί με την ιταλική Eni και την αμερικανική ΕxxonMobil.
Στη Λιβύη, η Τουρκία βρίσκεται στο πλευρό του δοτού πρωθυπουργού Φαγιέζ αλ Σάρατζ, μαζί με το Κατάρ και την Ιταλία, η οποία έχει ισχυρά οικονομικά συμφέροντα στη Λιβύη. Με το παράνομο Τουρκο-Λιβυκό μνημόνιο έβαλε για τα καλά πόδι σχεδόν σε όλη την Ανατολική Μεσόγειο ενώ εδραίωσε την στρατιωτική της παρουσία στη δυτική Λιβύη.
Η Γαλλία, από την άλλη, που παραδοσιακά έχει αποικιοκρατικά συμφέροντα στη Βόρεια Αφρική, μαζί με την Αίγυπτο, τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα και τη Ρωσία, στηρίζει το στρατηγό Χαλίφα Χάφταρ.
Συνολικά στην Αφρική, η Γαλλία με την Τουρκία συγκρούονται σε μια σειρά χώρες για τον έλεγχο των πλουτοπαραγωγικών τους πηγών και την πολιτική ηγεμονία. Η Τουρκία προσπαθεί να διεισδύσει σε μια σειρά χώρες τις οποίες απομυζούν τα γαλλικά μονοπώλια όπως το Μάλι, ο Νίγηρας, η Σενεγάλη και άλλες πρώην αφρικανικές αποικίες της Γαλλίας τις οποίες επισκέφτηκε φέτος ο Τούρκος ΥΠΕΞ, Μεβλούτ Τσαβούσογλου κάνοντας δύο πολυήμερες περιοδείες στη Δυτική Αφρική.
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τις δύο χώρες έχουν τα πλούσια κοιτάσματα ουρανίου στο Μάλι (επίσης η 3η χώρα παραγωγός χρυσού στην Αφρική) και τον Νίγηρα (στους 5 μεγαλύτερους παραγωγούς ουρανίου του κόσμου) τα οποία λυμαίνονται για χρόνια τα γαλλικά ενεργειακά μονοπώλια (όπως η Areva) και στα οποία θέλει να βάλει χέρι η Τουρκία.
Το διακύβευμα είναι μεγάλο για το Παρίσι αφού όπως έχει γραφτεί χαρακτηριστικά «στη Γαλλία για κάθε τρεις ηλεκτρικούς λαμπτήρες που ανάβουν, ο ένας φωτοβολεί με το ουράνιο που οι γαλλικές εταιρίες εξορύσσουν από τα μεταλλεία του Νίγηρα, νότια της Λιβύης».
