Στα 1970, κι ενώ ο αμερικάνικος ιμπεριαλισμός διεισδύει επιθετικά στις χώρες της Λατινικής Αμερικής, προκαλώντας στρατιωτικά πραξικοπήματα και πριμοδοτώντας άγριες αντιλαϊκές μεθοδεύσεις, σε χώρα που δεν κατονομάζεται αλλά εννοείται εύκολα ως η Ουρουγουάη, ένοπλοι αντάρτες (Τουπαμάρος) απάγουν ένα βραζιλιάνο κι έναν αμερικανό διπλωμάτη. Βασικός στόχος η ανταλλαγή τους με 150 πολιτικούς κρατούμενους που ενέχονται για δήθεν τρομοκρατική δράση, στη φυλάκιση και τον βασανισμό των οποίων έχουν αποφασιστικά συμβάλει οι δύο πράκτορες.
Ο Γαβράς διασκευάζει για τον κινηματογράφο την πραγματική ιστορία της απαγωγής από τους Τουπαμάρος του αμερικανού πράκτορα Νταν Μιτριόνε, ειδικευμένου σε “αποτελεσματικές” τεχνικές ανάκρισης – κυρίως με βασανιστήρια (όπως ηλεκτροσόκ), στη χρήση όπλων κι εκρηκτικών μηχανισμών, και σε κάθε λογής άθλιες μηχανορραφίες.
Στις αρχές της 10ετίας του ’70 η Λατινική Αμερική βράζει. Οι κοινωνικές αντιθέσεις οξύνονται ολοένα, οι επαναστατικές ιδέες είναι στο φόρτε τους, η νικηφόρα κουβανική Επανάσταση διατηρεί την ακτινοβολία της, στη Χιλή η Λαϊκή Ενότητα κερδίζει διαρκώς έδαφος, οι όροι έχουν πλήρως αντιστραφεί στο Βιετνάμ και το αντιιμπεριαλιστικό αίσθημα φουσκώνει σε παγκόσμια κλίμακα· το Πεντάγωνο συνεχίζει απτόητο παρ’ όλα αυτά τις στυγερές παρεμβάσεις του μετά τα πραξικοπήματα στη Βραζιλία, τον Άγιο Δομίνικο και την Αργεντινή, ενώ στη Νικαράγουα ενισχύει σταθερά τη “δυναστεία” των Σομόζα.
Στην Ουρουγουάη οι Τουπαμάρος, που δρουν από το 1965 υπό την καθοδήγηση του αγρότη-συνδικαλιστή Ραούλ Σεντίκ, εντείνουν τον ένοπλο αγώνα, αντιδρώντας σε σειρά κατασταλτικών μέτρων του αμερικανόδουλου προέδρου Χόρχε Πατσέκο. Ο Πατσέκο έχει από τα 1968 κηρύξει τη χώρα σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης, αναστέλλοντας την ισχύ πλήθους άρθρων του Συντάγματος, καταστέλλοντας βίαια λαϊκές εκδηλώσεις και συλλαλητήρια, φυλακίζοντας και βασανίζοντας άγρια συνδικαλιστές, αριστερούς και δημοκράτες, καθοδηγούμενος από τους επί σκοπώ εντεταλμένους αμερικανούς πράκτορες – με τον Μιτριόνε επικεφαλής, έχοντας σχετική πείρα από τη δράση του στη Βραζιλία.
Ο Γαβράς, που παρακολουθεί στενά τις εξελίξεις στη Λ. Αμερική, τρέφει θερμά αισθήματα για τους Τουπαμάρος, επηρεάζεται όμως ταυτόχρονα από τον σκεπτικισμό του Ιταλού κομμουνιστή σεναρίστα Φράνκο Σολίνας (που βλέπει το βάθος των πραγμάτων και τη δυνητική εξέλιξη των ένοπλων λατινοαμερικάνικων αντάρτικων). Έτσι η αφηγηματική γραμμή στην “Κατάσταση Πολιορκίας” – σημαδιακός ο τίτλος – δεν στερείται ισορροπίας. Οι Γαβράς και Σολίνας περιγράφουν πειστικά, μ’ αμεσότητα, χωρίς δραματικές υπερβολές την εγκληματική φύση μιας εξουσίας βαθιά αντιλαϊκής και διεφθαρμένης, της οποίας η δουλικότητα προς τους Αμερικάνους ιμπεριαλιστές θρέφεται με μαζική καταστολή, φυλακίσεις αντιφρονούντων και δολοφονίες, αλλά και το αδιέξοδο των ένοπλων αντάρτικων, που υπερτιμούν τις δυνάμεις τους, υποτιμώντας παράλληλα αυτές των εχθρών τους. Παρακάμπτοντας το γεγονός ότι οι Μιτριόνε αυτής της γης είναι αεί αναλώσιμοι κι ότι το κακό δεν εξαλείφεται, αν δεν εξαλειφτεί απ’ τη ρίζα της η αιτία που το προκαλεί.
Σοβαροί γνώστες των αφηγηματικών τεχνικών αμφότεροι, ξεδιπλώνουν ιδεολογικά φορτία κι υπαρκτές αντιθέσεις σε βάθος κι έκταση, ξεπερνώντας εύστοχα το σκόπελο του διδακτισμού, μ’ έξυπνη χρήση του μοντάζ αλλά και της παράθεσης πραγματικών στοιχείων όσον αφορά τις μεθόδους καταστολής, τη χρήση των βασανιστηρίων, αλλά και την εμπλοκή των αμερικανών διπλωματών (βλ. πρακτόρων της CIA) στα πολιτικά πράγματα και στη λήψη σημαντικών αποφάσεων. Όπως -κακή ώρα- γινόταν και στον τόπο μας μετά τον Εμφύλιο, για να θυμηθούμε τον διαβόητο πρέσβη του σκότους Πιουριφόυ και το ρόλο του στην εκτέλεση του Μπελογιάννη.
Ενδιαφέρουσα λεπτομέρεια: τα γυρίσματα γίνονται στη Χιλή του Αλιέντε, που τους εξασφαλίζει τις απαιτούμενες ελευθερίες αλλά και τη χρειαζούμενη τεχνική υποστήριξη.
Έχουν ευνόητα μελετήσει εξαντλητικά το θέμα τους, μιλώντας με διάφορα εμπλεκόμενα πρόσωπα και αντάρτες Τουπαμάρος: «Συναντήσαμε μαχητές του MLN (Movimiento de Liberación Nacional), που μας βοήθησαν, μας έδωσαν έναν κάποιον αριθμό πληροφοριών, ειδικότερα γύρω από τον Μιτριόνε. […]».
Ο Σολίνας ωστόσο, δεν παραλείπει να καταθέσει τις επιφυλάξεις του ως προς τη δράση των Τουπαμάρος: «Είμαι μέλος του ιταλικού κομμουνιστικού κόμματος, πιστεύω επομένως πριν απ’ όλα στην αναγκαιότητα ενός οργάνου. Για μένα το Κ.Κ. αντιπροσωπεύει το καλύτερο όργανο, για την αληθινή αλλαγή μιας κατάστασης. Ο Κώστας αντίθετα δεν είναι μέλος του κόμματος και δεν είναι κομμουνιστής. Είναι πιο εντυπωσιασμένος από τα πειράματα ένοπλου αγώνα, αυτά των Τουπαμάρος ιδιαίτερα».
Στο εγχείρημα συμμετέχει και ο Μίκης Θεοδωράκης που έχει συνεργαστεί με τον Γαβρά και στο “Ζ”, κι ο οποίος θυμάται σχετικά: «[…] Στο φιλμ αυτό, εκτός από τους μουσικούς της ορχήστρας μου, χρησιμοποίησα και τους Χιλιανούς Los Calchakis. Κι αυτό γιατί είδα το φιλμ σαν μια πτυχή του έπους του αγώνα των Νοτιοαμερικάνων εναντίον του βορειοαμερικάνικου ιμπεριαλισμού και των μεθόδων του, όπως τις περιγράφει και ο Πάμπλο Νερούδα στο “Canto General”, που κατά σύμπτωση συνέθετα τότε. […] Όταν μετά από καιρό με επισκέφθηκε ο Υβ Μοντάν στο σπίτι μου, μου είπε ανήσυχος ότι ενώ στην αρχή ο Γαβράς είχε βάλει στο φιλμ όλη τη μουσική, στη συνέχεια αφαίρεσε ένα μεγάλο μέρος της. […] Όταν ρώτησα τον Γαβρά γιατί το έκανε, μου είπε ότι φοβόταν ότι αυτός ακριβώς ο επικός χαρακτήρας της μουσικής θα δημιουργούσε ψευδαισθήσεις και αυταπάτες, μια και ο ίδιος πίστευε ότι ο αγώνας των Τουπαμάρος είναι αδιέξοδος. Νομίζω ότι είχε δίκιο, τελικά […]Πάντως στο CD υπάρχει ολοκληρωμένη η μουσική, όπως δυστυχώς δεν μπήκε στο φιλμ».
Τα λατινοαμερικάνικα αντάρτικα σώματα δεν θα επαναλάβουν το κουβανικό “θαύμα”, η μαχητική παράδοση όμως των λατινοαμερικάνικων λαών -που ριζώνει στους νικηφόρους αγώνες τους ενάντια στην αποικιοκρατία- θα μείνει ζωντανή, όπως αποδεικνύεται από τον εκτεταμένο εξεγερτικό αναβρασμό που ζήσαμε πρόσφατα και που κρατάει ακόμα.
Η “Κατάσταση Πολιορκίας”, χαρακτηριστικό δείγμα του καταγγελτικού πολιτικού σινεμά της δεκαετίας του ’70, αντανακλά στο ακέραιο το εκρηκτικό κλίμα μιας μακράς περιόδου που άφησε ανεξίτηλα ίχνη, αποκαλύπτοντας την αμετάβλητη φύση του αμερικάνικου ιμπεριαλισμού αλλά και το ακατάβλητο σθένος των απόκληρων της λατινικής Αμερικής, σημαίνοντας κρίσιμα λάθη κι αδυναμίες των ένοπλων αντάρτικων κι αφήνοντας ορθάνοιχτο παράθυρο στην ελπίδα.
Καθηλωτικός ο Υβ Μοντάν στον άχαρο ρόλο του Μιτριόνε (Σαντόρε στην ταινία), αξέχαστη μένει η μουσική του Μ. Θεοδωράκη.
Θέμις
