οι Πύλες του Πολιτικού Παραδόξου

Ελληνική Πολιτεία:
ο σταθερός εγγυητής της παραμονής
των Μαρμάρων του Παρθενώνα
…στη Βρετανία
ή «παρανόμως μας κλέψατε»

Οι πανταχού αποικιοκράτες, βρίσκουν λοιπόν σύμμαχό τους το ΚΚΕ, το οποίο, αντί να φωνάξει «φέρτε πίσω τα προϊόντα της αποικιοκρατικής (και νυν ιμπεριαλιστικής) λεηλασίας σας» υπό το εύσχημο «Ο πολιτισμός δεν έχει σύνορα» πρακτικώς συναινεί να μείνουν όλες οι ελληνικές αρχαιότητες (και τα Μάρμαρα) στα χέρια του οιοδήποτε άρπαγα, μέχρι …το Ακρωτήριο της Καλής Ελπίδας. Αρκεί να μη τα καταστρέφουν!

Επιχειρήματα που αφοπλίζουν
Η υπουργός Πολιτισμού, στο σύντομο άνοιγμά της, φρόντισε να είναι πολύ γλυκιά στις διατυπώσεις της και να μη στεναχωρήσει κανέναν κατακτητή άρπαγα ή αποικιοκράτη κλεπταποδόχο. Για να μην είμαστε πολύ αυστηροί, κανένας προκάτοχός της δεν ζήτησε ευθέως πίσω τα διαρπαγμένα από το Βρετανικό Μουσείο (το λίκνο τής αποικιοκρατίας κερδίζει εκατομμύρια επισκέπτες ετησίως για εκθέματα ελληνικά, περσικά, ασσυριακά, βαβυλωνιακά, αιγυπτιακά, και σε καμία περίπτωση βρετανικά) και τη Βρετανική κυβέρνηση. Χωρίς εκπλήξεις λοιπόν, και η Μ. Ζορμπά επέλεξε την αφηρημένη πεπατημένη: «Η Ελλάδα είναι ο γενέθλιος τόπος των Γλυπτών του Παρθενώνα, η Αθήνα είναι η πόλη τους, η Ακρόπολη και το Μουσείο της είναι ο φυσικός τους χώρος. Το μοναδικό μέρος στη Γη, όπου μπορεί να έχει κάποιος την ανεπανάληπτη εξαίσια αισθητική εμπειρία του Παρθενώνα και των Γλυπτών του». Αφοπλιστικό επιχείρημα.

Ένας άτυπος διαχρονικός διαγωνισμός πολιτιστικής υποτέλειας
Στη διαδρομή της ιστορίας, οι ελληνικές κυβερνήσεις (οι οποίες δεν χάνουν ευκαιρία να πιστοποιήσουν ότι είμαστε υποτελείς, προφανώς, ΚΑΙ σε ζητήματα Πολιτισμού) και οι εκάστοτε υπουργοί πολιτισμού έχουν συναγωνιστεί για τον τίτλο της ελάχιστα πειστικής επιχειρηματολογίας υπέρ της επιστροφής των Γλυπτών. Με αδέξιους έως παντελώς σφαλερούς χειρισμούς, γνήσια τέκνα της υποτελούς πολιτικής τους, οι …Έλληνες διαχειριστές της πολιτικής ζωής είναι η καλύτερη εγγύηση για την παραμονή των Γλυπτών του Παρθενώνα στο …Βρετανικό Μουσείο (στο οποίο και εκτίθενται από το 1817).
Καταρχήν, πρέπει να πούμε ότι, ούτως ή άλλως, οι διαπραγματεύσεις των Ελληνικών Υπουργείων Πολιτισμού με το Βρετανικό Μουσείο από την πρώτη στιγμή τέθηκαν σε απολύτως ηττοπαθή και επιζήμια βάση, μειονεκτική για τα ελληνικά πράγματα: Αν τυχόν τα γλυπτά του Παρθενώνα γύριζαν πίσω στην Ελλάδα, θα ήταν τα πρώτα και τα τελευταία. Η ελληνική πλευρά ΔΕΝ θα μπορούσε να εγείρει στο μέλλον αξιώσεις για κανένα άλλο εύρημα ή αρχαιότητα που τώρα βρίσκεται υπό Βρετανική ιδιοκτησία ή κατοχή.
Αλήθεια, ποιος έδωσε το δικαίωμα στους εκπροσώπους των …ελληνικών συμφερόντων να δωρίζουν προϊόντα της πολιτιστικής μας κληρονομιάς;
Αξίζει να σημειωθεί ότι, ακόμη και οι προσωπικότητες που μένουν στην ιστορία για τις υποτιθέμενες «μάχες» που έδωσαν για την επαναφορά των κλεμμένων μαρμάρων, στην πραγματικότητα με μισόλογα και περιφράσεις, στην καλύτερη περίπτωση, αξίωσαν το αυτονόητο. Η Μελίνα Μερκούρη προσπάθησε με «γλυκείς τρόπους» να καλοπιάσει τους Βρετανούς: «Λέμε στην Βρετανική Κυβέρνηση: Κρατήσατε αυτά τα γλυπτά για δύο σχεδόν αιώνες. Τα φροντίσατε όσο καλύτερα μπορούσατε, γεγονός για το οποίο και σας ευχαριστούμε. Όμως τώρα στο όνομα της δικαιοσύνης και της ηθικής παρακαλώ δώστε τα πίσω. Ειλικρινά πιστεύω ότι μια τέτοια χειρονομία εκ μέρους Μεγάλης Βρετανίας θα τιμούσε πάντα τ’ όνομά της. Ευχαριστώ». Η Ελληνίδα υπουργός Πολιτισμού επέλεξε τον όρο «κρατήσατε» αντί να πει «λεηλατήσατε, αρπάξατε, και παράνομα διατηρήσατε στην κατοχή σας». Πάλι καλά που δεν τους προτείναμε να πληρώσουμε το αντίτιμο της «φιλοξενίας» 2 αιώνων…

Στο κίνημα για την επιστροφή των Μαρμάρων που είχε οργανωθεί λίγο πριν τους Ολυμπιακούς του 2004 στην Αθήνα, σκέφτηκε να συνεισφέρει και ο τότε υπουργός Πολιτισμού, Ευ. Βενιζέλος, ο οποίος είχε συλλάβει τη φαεινή λύση-πρόταση «είτε του μακροχρόνιου δανεισμού, είτε της δημιουργίας ενός παραρτήματος του Βρετανικού Μουσείου (στην Αθήνα)» (!) για να μπορέσουν επιτέλους να εκτεθούν τα μάρμαρα του Παρθενώνα το 2004 στο κλεινόν άστυ. Αυτή θα ήταν η ιστορία του πρώτου Μουσείου-Προτεκτοράτου στον κόσμο.
Ας σημειωθεί ότι ο ίδιος πολιτικός ποτέ δεν ανακάλεσε την πρότασή του, ενώ επανήλθε μάλιστα λίγα χρόνια αργότερα με παραλλαγμένη πρόταση: «Δεν μας ενδιαφέρει μία νομικού χαρακτήρα συζήτηση ή αντιδικία. Θέλουμε τα Μάρμαρα να ενωθούν οριστικά στο φυσικό τους τόπο, κάτω από τον Βράχο της Ακρόπολης. Και ας θεωρηθεί ότι μέσα στο νέο Μουσείο της Ακρόπολης λειτουργεί ένα ιδεατό παράρτημα του Βρετανικού Μουσείου. Είμαστε πρόθυμοι για μια διαρκή συνεργασία με αυτό ώστε στις σημερινές αίθουσες των Μαρμάρων να λειτουργούν διαδοχικές περιοδικές εκθέσεις σημαντικών ελληνικών αρχαιοτήτων που θα δανείζει η Ελλάδα».

Το καλοκαίρι του 2009, η επίσημη έναρξη λειτουργίας του Νέου Μουσείου Ακρόπολης (που είχε τη συμβολή του στην ανάδειξη του Σαμαρά κατά πρώτον στην ηγεσία της ΝΔ) υπήρξε κι αυτή θέατρο επιχειρήσεων (καλύτερα: «θέατρο σκιών») και επιχειρημάτων για την επιστροφή των Μαρμάρων. Δυστυχώς, κατά τα εγκαίνια του Μουσείου, ούτε οι επίσημοι ομιλητές (Παπούλιας, Καραμανλής, Σαμαράς, Ματσούρα και Μπαρόζο), ούτε ο πρόεδρος του Μουσείου που ξενάγησε σ’ αυτό (Παντερμανλής) ούτε οι τηλεοπτικοί παρουσιαστές και σχολιαστές (Κωστάλας, Μυτιληναίου, Χούκλη, Γαβρά) τόλμησαν ανοιχτά να ζητήσουν πίσω τα κλεμμένα από το Βρετανικό Μουσείο. Το γεγονός ότι κανένας από τους προαναφερθέντες ομιλητές και σχολιαστές δεν αξιώθηκε να διεκδικήσει τα νόμιμα, ενδύθηκε πολύ όμορφα με φιλοσοφικό υπόβαθρο· την επίσημη διατύπωση έκανε ο Αλ. Κωστάλας: «Η σιωπηλή καταγγελία είναι πολύ πιο ισχυρή, μερικές φορές». Ορθόν, αλλά μάλλον δεν επρόκειτο για κάποια από τις φορές αυτές.
Ο (αρχαιολόγος) Δημήτρης Παντερμανλής στην ξενάγησή του, μολονότι ήταν υποχρεωμένος εκ των πραγμάτων να περιγράφει μια τα πρωτότυπα και μια τα αντίγραφα, περιορίστηκε να εναποθέσει το ζήτημα «στην κρίση της διεθνούς κοινότητας». Ας καθαρίσει ο …ΟΗΕ.
Μα και στα συγκινητικά λόγια τού Σαμαρά, έψαχνε κανείς να βρει το υποκείμενο της πρότασης: «ποιος» τέλος πάντων είναι αυτός που θα φέρει πίσω τα μάρμαρα; Πίσω από φιλολογικές τρίπλες τού τύπου «τα μάρμαρα καλούν τα μάρμαρα», ο Σαμαράς τελικά αποποιήθηκε της πολιτικής ευθύνης του, την οποία διακριτικά μετατόπισε σε …πέτρες. Είναι ίσως η πρώτη φορά στην ιστορία της παγκόσμιας διπλωματίας που ένας ολόκληρος εθνικός στόχος, η επιστροφή των Μαρμάρων τού Παρθενώνα στην περίπτωσή μας, έχει ανατεθεί σε …ανόργανη ύλη.
Πρέπει να ειπωθεί ότι το σημερινό στήσιμο του Νέου Μουσείου Ακρόπολης, με την παράθεση των γνήσιων αρχαιοτήτων δίπλα στα αντίγραφα, δεν ήταν πάντοτε η πρώτη επιλογή των υπουργών Πολιτισμού. Ο (τότε υπουργός Πολιτισμού, και νυν υποψήφιος Δήμαρχος Αθηναίων) Γ. Βουλγαράκης είχε σκεφτεί ήδη από το 2007 να …κεντρίσει τον εγωισμό των Βρετανών, και για τα γλυπτά του Παρθενώνα που βρίσκονται στο Βρετανικό Μουσείο δήλωνε: «θα μείνουν κενές οι θέσεις τους στο νέο Μουσείο της Ακρόπολης, αναμένοντας την επιστροφή τους». Δυστυχώς η μπλόφα δεν απέδωσε.
Λίγα χρόνια αργότερα, κάπου στο 2010, ο τότε υπουργός Πολιτισμού Π. Γερουλάνος κέρδιζε λίγη δημοσιότητα μέσω άρθρου στη βρετανική έκδοση των Times υπό τον τίτλο «Η Ελλάδα επιδιώκει να θέσει τέλος στο αδιέξοδο για τα Ελγίνεια Μάρμαρα με μακροχρόνιο δανεισμό». Στο άρθρο εκείνο οι Βρετανοί υποστήριζαν ότι ο Έλληνας υπουργός συζητούσε με το Βρετανικό Μουσείο το ενδεχόμενο «να μας δανείσουν» (!) τις αρχαιότητές μας, με αντάλλαγμα την αποστολή άλλων αρχαίων αντικειμένων από ελληνικά Μουσεία, προκειμένου να κοσμήσουν περιοδικές Εκθέσεις του Βρετανικού Μουσείου. Αυτό κι αν αποτελεί πρωτοτυπία (εθνική μειοδοσία), η ελληνική πλευρά να ζητά «να της δανείσουν» τα …γλυπτά του Παρθενώνα.
Το 2014 φτάσαμε μια ανάσα από τα Μάρμαρα όταν ο (πλέον πρωθυπουργός) Σαμαράς είχε κάνει μια ακόμη «κίνηση ματ» στους Βρετανούς, προσλαμβάνοντας (με το αζημίωτο) την κυρία Κλούνεϊ και το δικηγορικό της γραφείο, για να στελεχώσουν τη (νομική) προσπάθεια ανάκτησης των μαρμάρων του Παρθενώνα. Το βασικό μας σχέδιο υπήρξε να τους τυλίξουμε σε μια κόλλα χαρτί. Ατυχώς, δεν το πετύχαμε, ούτε με Έλληνες, ούτε με ξένους, διεθνούς φήμης, δικηγόρους…
Στο μεταξύ, στο εσωτερικό της χώρας, κατά το ίδιο έτος, το (ελληνικό) βιβλίο της Ιστορίας της Τέχνης της Γ΄Λυκείου δίδασκε για τα Γλυπτά: «Όμως με τη μεταφορά των μαρμάρων του Παρθενώνα στην Αγγλία από το Λόρδο Έλγιν, το 1806, για πρώτη φορά οι καλλιτέχνες των ευρωπαϊκών χωρών μπόρεσαν να δουν και να θαυμάσουν από κοντά έργα της ακμής της ελληνικής γλυπτικής» (κεφάλαιο 12: Νεοκλασικισμός, σελ. 190). Να που βγήκαμε και κερδισμένοι!
Προφανώς, θα έλεγε κανείς, από τους γνωστούς εκποιητές της χώρας, ΝΔ και ΠΑΣΟΚ, δεν θα μπορούσε κανείς να περιμένει κάτι άλλο. Σωστό.
Παρέκβαση πρώτη. Τι λέει το ΚΚΕ;
Όταν το 2013 πέθαινε ο σημαντικός Έλληνας αρχαιολόγος Γ. Χουρμουζιάδης (ο οποίος υπήρξε μέλος της ΚΕ και δις βουλευτής του ΚΚΕ), ο Ριζοσπάστης επέλεγε συνέντευξη του εκλιπόντος του έτους …2001 υπό τον τίτλο «Ο πολιτισμός δεν έχει σύνορα». Στη συνέντευξη αυτή, ο Χουρμουζιάδης βγαίνει από τα δεξιά (ή, ίσως, αναρχικά) στον δημοσιογράφο που θέτει τα ερωτήματα (η έντονη γραφή, δική μας):
Δ.: Με αφορμή την πρόσφατη κλοπή αρχαιοελληνικού γλυπτού στο Βρετανικό Μουσείο, ο Ε. Βενιζέλος επανέφερε το θέμα της επιστροφής των Γλυπτών του Παρθενώνα, λέγοντας, παράλληλα, πως η Ελλάδα εστιάζει σε αυτά και όχι στον άλλο αρχαιοελληνικό πλούτο της, που βρίσκεται σε ξένα μουσεία, σαν δείγμα της γενναιοδωρίας της. Πώς σχολιάζετε αυτή την οπτική;
Χ.: Είναι σφάλμα το αίτημα για επιστροφή των Μαρμάρων του Παρθενώνα, με τον “αποκλειστικό” τρόπο που προωθείται και αναδείχνεται ως εθνική διεκδίκηση. Έχει εστιαστεί όλη αυτή η προσπάθεια στο Βρετανικό Μουσείο. Δεν υπάρχει μουσείο της Ευρώπης, που να μην έχει αριστουργήματα της αρχαιότητας. Αυτά που έχουν κατασκευαστεί στην αρχαιότητα ανήκουν στην ανθρωπότητα. Είτε είναι σε ένα μουσείο της Αθήνας, είτε σε ένα μουσείο της Κολομβίας, επιτελούν αυτό για το οποίο έγιναν. Από τη στιγμή που θα πάψει να υφίσταται η κοινωνία που τα κατασκεύασε, όπου κι αν είναι, λειτουργούν. Στην περίπτωση των Μαρμάρων, αυτά θα μεταφερθούν απλώς από εκεί εδώ. Ποιο θα είναι το εθνικό κέρδος που θα προκύψει;.
Δ.: Το κέρδος ίσως να βρίσκεται στο επίπεδο του συμβολικού.
Χ.: Μα, ο συμβολισμός δεν έχει εθνικά σύνορα. Αυτά συμβολίζουν έναν πολιτισμό μιας συγκεκριμένης εποχής, είτε είναι εδώ είτε όχι. Αυτός ο συμβολισμός δεν αίρεται ακόμη κι αν βρίσκονταν στο Ακρωτήρι της Καλής Ελπίδας. Μόνο γεωγραφικός συσχετισμός θα προκύψει από το να έρθουν δίπλα στον Παρθενώνα. Έτσι κι αλλιώς, δεν πρόκειται να επανατοποθετηθούν στον Παρθενώνα, αλλά θα πάνε πάλι σε μουσείο.
Δ.: Δε θα πρόκειται ούτε για αποκατάσταση μιας αδικίας;
Χ.: Άρα, δικαιώνεται η Ελλάδα στο επίπεδο της πράξης του Ελγίνου, όχι στο επίπεδο του πολιτισμού. Απλά, τιμωρούμε αναδρομικά μια πράξη. Ο πολιτισμός, όμως, έχει δικαιωθεί, γιατί τα αρχαία δεν καταστράφηκαν. Αν η Βουλή των Λόρδων αποφάσιζε να τα καταστρέψει, αυτό είναι άλλο πράγμα. Αλλά ας το πάρουμε κι από την άλλη πλευρά. Γιατί να μην έρθει και η Νίκη της Σαμοθράκης; Η Αφροδίτη της Μήλου, τα περίφημα ανάγλυφα των Φαρσάλων; Όταν πήγα στο Μουσείο της Καρλσρούης, είδα δυο βιτρίνες γεμάτες με ελληνικές προϊστορικές αρχαιότητες. Τελικά, αυτή η ευαισθησία από την πλευρά της πολιτείας είναι εθνικιστική και όχι εθνική. Το έργο του πολιτισμού, της τέχνης, δεν έχει σύνορα.
Οι πανταχού αποικιοκράτες, βρίσκουν λοιπόν σύμμαχό τους το ΚΚΕ, το οποίο, αντί να φωνάξει «φέρτε πίσω τα προϊόντα της αποικιοκρατικής (και νυν ιμπεριαλιστικής) λεηλασίας σας» υπό το εύσχημο «Ο πολιτισμός δεν έχει σύνορα» πρακτικώς συναινεί να μείνουν όλες οι ελληνικές αρχαιότητες (και τα Μάρμαρα) στα χέρια του οιοδήποτε άρπαγα, μέχρι …το Ακρωτήριο της Καλής Ελπίδας. Αρκεί να μη τα καταστρέφουν!
Παρέκβαση δεύτερη. Τι λέει σήμερα η Πολιτεία μας;
Στη Διεθνή Ημερίδα για την Επανένωση των Γλυπτών» που διεξήχθη στο Νέο Μουσείο της Ακρόπολης, μετά το αφοπλιστικό άνοιγμα της υπουργού Πολιτισμού Μ. Ζορμπά, το λόγο πήρε ο μόνιμος Πρόεδρος του Νέου Μουσείου Ακρόπολης, Δ. Παντερμαλής, που έβαλε στο τραπέζι μια νέα, ανατρεπτική παράμετρο στην υπόθεση διεκδίκησης των Μαρμάρων (και πάλι, η έντονη γραφή, δική μας): «Ο μόνος αρμόδιος στην αυτοκρατορία να επιτρέψει μετακίνηση μνημείου ήταν ο ίδιος ο σουλτάνος. Το έγγραφο που σώζεται και το οποίο ονομάζουν “φιρμάνι” δεν είναι φιρμάνι, δεν είναι διαταγή. Είναι μια διοικητική επιστολή από τον καϊμακάμη της Κωνσταντινούπολης στις Αρχές της Αθήνας, δηλαδή, στον βοεβόδα και στον καδή της πόλης. Και είναι πάρα πολύ ενδιαφέρον, όταν διαβάσει κανείς τα ντοκουμέντα της άλλης πλευράς, της αγγλικής, ότι και εκεί φαίνεται με μεγάλη σαφήνεια ότι δεν πρόκειται για άδεια η οποία επιτρέπει την απογύμνωση του Παρθενώνα, αλλά για άδεια η οποία αφορά στο ψάξιμο και στην ανασκαφή των όγκων των χωμάτων γύρω από τον Παρθενώνα. Εκεί λέει, κανείς από τους γενιτσάρους της Ακρόπολης να μην εμποδίσει να πάρουν αυτά που είχαν πέσει με τον βομβαρδισμό του Μοροζίνι. Η απόσπαση από το κτίριο δεν αναφέρεται πουθενά».
Φαίνεται ότι η ελληνική Πολιτεία, επί των ημερών του ΣΥΡΙΖΑ, ετοιμάζεται να κάνει κίνηση ματ στους Βρετανούς. Το φιρμάνι, δεν ήταν φιρμάνι. Άρα, δεν μας έκλεψαν νόμιμα, μας έκλεψαν παρανόμως! Λίγο θέλει ο υπουργός Δικαιοσύνης να μεταφέρει το νομικό ζήτημα στη Χάγη, για να βρούμε την εθνική δικαίωση. Παραζαλισμένοι οι Βρετανοί από τον κίνδυνο του Brexit, δέχονται τώρα το τελειωτικό χτύπημα από τις ελληνικές νομικές διεκδικήσεις.
Έξω, πάμε καλά. Σειρά παίρνουν οι Γερμανικές αποζημιώσεις.