Στο Καζάν της Ρωσίας θα πραγματοποιηθεί φέτος στις 22 και 24 Οκτώβρη η Σύνοδος Κορυφής των BRICS, καθώς η Μόσχα έχει την προεδρία του μπλοκ για το 2024. Θα είναι η πρώτη φορά που θα συμμετέχουν, εκτός από τις Βραζιλία, Ρωσία, Ινδία, Κίνα και Νότια Αφρική, δέκα πλήρη μέλη με τις Αίγυπτο, Αιθιοπία, Ιράν, Σαουδική Αραβία και Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα να έχουν ενταχθεί επίσημα από την 1η Ιανουαρίου του 2024. Η επιλογή του χρόνου της διοργάνωσης δεν είναι ασήμαντη, καθώς διεξάγεται μόλις δύο εβδομάδες πριν τις αμερικανικές προεδρικές εκλογές της 5ης Νοεμβρίου.
Η σύνοδος πραγματοποιείται σε μια περίοδο όξυνσης των ανταγωνισμών ανάμεσα στο δυτικό ιμπεριαλιστικό στρατόπεδο, με επικεφαλής τις ΗΠΑ και το διαμορφούμενο ανατολικό, με επικεφαλής τον κινέζικο και τον ρωσικό ιμπεριαλισμό.
Βασικά εργαλεία της Ρωσίας και της Κίνας σε αυτόν τον ανταγωνισμό είναι οι BRICS που έχουν έναν οικονομικό και πολιτικό προσανατολισμό, καθώς και ο Οργανισμός Συνεργασίας της Σαγκάης (SCO) που κυρίως επικεντρώνεται στον άξονα της ασφάλειας και της στρατιωτικής συνεργασίας. Μέσω αυτών επιδιώκουν να αντιπαρατεθούν στους G7, την ΕΕ και το ΝΑΤΟ καθώς πλέον ο άξονας ιμπεριαλιστικής ισχύος γέρνει ανατολικά, ιδιαίτερα στην περιοχή του Ινδο-Ειρηνικού και τεκτονικές αλλαγές κυοφορούνται και πραγματοποιούνται στην ιμπεριαλιστική αλυσίδα.
Χαρακτηριστικά, οι χώρες BRICS αντιπροσωπεύουν πλέον περίπου το 36% του παγκόσμιου ΑΕΠ σε όρους ισοτιμίας αγοραστικής δύναμης – περισσότερο από το 30,3% της G7 – και το 45% του παγκόσμιου πληθυσμού που ξεπερνά τα 3,5 δισεκατομμύρια (η G7 αντιπροσωπεύει λιγότερο από το 10%). Ελέγχουν το 44% της παγκόσμιας παραγωγής πετρελαίου και περίπου το ένα τέταρτο των παγκόσμιων εξαγωγών αγαθών. Ως μέτρο σύγκρισης, το 2006 το ποσοστό του ΑΕΠ των BRICS ήταν μόλις στο 22%.
Τα επόμενα χρόνια οι BRICS είναι πιθανό να επεκταθούν περαιτέρω, με περισσότερες από 40 χώρες να έχουν εκφράσει ενδιαφέρον για την ένταξή τους, συμπεριλαμβανομένων αναδυόμενων δυνάμεων όπως η Ινδονησία ή η Τουρκία η οποία είναι και μέλος του ΝΑΤΟ. O Τούρκος πρόεδρος θα παρευρεθεί στο Καζάν όπου και θα έχει επίσημες συναντήσεις με ηγέτες (αυτή με τον Πούτιν έχει ήδη ανακοινωθεί) ενώ στις αρχές Σεπτεμβρίου ανακοίνωσε πως έχει ήδη υποβάλει αίτηση για σύνδεση της χώρας του με τους BRICS. Ανεξάρτητα αν οι κινήσεις αυτές του Τούρκου προέδρου εντάσσονται σε ένα ανατολίτικο παζάρι με τη Δύση, τα ανοίγματα προς ανατολάς αντανακλούν αντικειμενικές γεωπολιτικές αναζητήσεις της τουρκικής μεγαλοαστικής τάξης, τις οποίες εκμεταλλεύεται ο κινεζορωσικός άξονας.
Επίσης στη σύνοδο θα πάρει μέρος και η Σερβία η οποία μετατρέπεται έτσι σε πάτημα των BRICS στην Ευρώπη. Το Βελιγράδι βλέπει τους BRICS ως μια «εναλλακτική λύση στην Ευρωπαϊκή Ένωση», σύμφωνα με τον αντιπρόεδρο της Σερβίας Αλεξάντρ Βούλιν καθώς οι ενταξιακές συνομιλίες με τις Βρυξέλες έχουν βαλτώσει. «Εάν οι BRICS είναι ελκυστικές για άλλες χώρες, όπως τα Εμιράτα, η Σαουδική Αραβία ή η Τουρκία, γιατί να είναι διαφορετικά για τη Σερβία;» αναρωτήθηκε. Η Ρωσία διατηρεί παραδοσιακά καλές σχέσεις με τη Σερβία ενώ και η οικονομική διείσδυση της Κίνας είναι σημαντική τα τελευταία χρόνια.
Πάντως η διαδικασία της επέκτασης του σχήματος δεν είναι ευθύγραμμη όπως έδειξε η περίπτωση της Αργεντινής, η οποία είχε συμφωνήσει την ένταξή της στις αρχές του χρόνου. Ο ακροδεξιός φιλοαμερικανός Μιλέι ναυάγησε αυτό το σενάριο με μια λακωνική ανακοίνωση, μετά την εκλογή του στην ηγεσία της χώρας. Ή ακόμη και στον βαθμό που στους BRICS επικρατεί η αρχή της ομοφωνίας, η Ινδία είναι πιθανό να αντιταχθεί στην ένταξη του Πακιστάν ή άλλες αντιθέσεις να αναδειχθούν στην πορεία. Το Νέο Δελχί ακόμη και η Μπραζίλια δεν καλοβλέπουν την περαιτέρω διεύρυνση του σχήματος καθώς θα περιορίσει το ειδικό τους βάρος, κάτι που όμως προωθεί το Πεκίνο και η Μόσχα οι οποίες θέλουν να συγκροτήσουν μια ισχυρή αντιδυτική συμμαχία υπό την ηγεμονία τους.
Σε μια τέτοια προοπτική είναι ερωτηματικό η στάση της Ινδίας η οποία προσπαθεί να ισορροπήσει ανάμεσα σε δύση και ανατολή στο πλαίσιο της «στρατηγικής της αυτονομίας». Λαμβάνοντας υπόψη το ειδικό βάρος του ασιατικού γείτονά της και διατηρώντας εδαφικές διαφορές μαζί του, που φτάνουν μέχρι την ένοπλη σύρραξη, συμμετέχει τόσο στους BRΙCS και τον SCO, μαζί με Κίνα και Ρωσία ενώ την ίδια στιγμή συμμετέχει και στο αμερικανόπνευστο σχήμα QUAD μαζί με ΗΠΑ, Ιαπωνία και Αυστραλία.
Σύμφωνα πάντως με το Κρεμλίνο τουλάχιστον 24 αρχηγοί κρατών και κυβερνήσεων έχουν ήδη επιβεβαιώσει τη συμμετοχή τους στη σύνοδο του Καζάν, στους οποίους θα προστεθούν και οκτώ υψηλόβαθμοι εκπρόσωποι από άλλες χώρες. Η Μόσχα, η οποία φιλοδοξεί να σπάσει τη διπλωματική απομόνωση που της επιβάλουν οι ΗΠΑ και οι σύμμαχοί τους, ανακοίνωσε την παρουσία του γ.γ του ΟΗΕ, Αντόνιο Γκουτέρες, δίνοντας επιπλέον διεθνή διάσταση και βαρύτητα στη σύνοδο. Θα είναι το πρώτο του ταξίδι στη Ρωσία μετά τον Απρίλη του 2022, δύο μήνες μετά την έναρξη της ρωσικής εισβολής στην Ουκρανία.
Στο περιθώριο της συνόδου αναμένεται να οριστικοποιηθεί και το έγγραφο στρατηγικής εταιρικής σχέσης μεταξύ του Ιράν και της Ρωσίας το οποίο σύμφωνα με τον Ιρανό Πρόεδρο, Μ. Πεζεσκιάν, «μπορεί να αποτελέσει σημείο καμπής στις σχέσεις των δύο χωρών»
Ο σύμβουλος του Ρώσου προέδρου Γιούρι Ουσάκοφ ανακοίνωσε ότι έχουν σταλεί προσκλήσεις σε 38 χώρες με τις 32 να έχουν επιβεβαιώσει τη συμμετοχή τους. Όλα τα μέλη των BRICS θα εκπροσωπηθούν από τους ηγέτες τους εκτός από τη Σαουδική Αραβία η οποία θα εκπροσωπηθεί από τον υπουργό εξωτερικών. Ο Ουσάκοφ δεν έδωσε κάποια εξήγηση γι’ αυτή την απουσία του Σαουδάραβα πρίγκιπα, διαδόχου Μοχάμεντ μπιν Σαλμάν, ντε φάκτο ηγέτη του βασιλείου.
Σύμφωνα με τον ίδιο «η σύνοδος κορυφής στο Καζάν μπορεί να γίνει το σημαντικότερο διπλωματικό γεγονός που διοργανώθηκε ποτέ στη Ρωσία». Στο περιθώριο της συνόδου προγραμματίζεται συνάντηση κορυφής Σι Τζινπίνγκ και Βλ. Πούτιν, ενώ ο Ρώσος πρόεδρος αναμένεται να συναντηθεί με περίπου 20 ξένους ομολόγους του σε διμερείς συναντήσεις. Ο Ουσάκοφ τόνισε ακόμη τον «πολυπολικό» χαρακτήρα των BRICS, που ενώνει «τον παγκόσμιο Νότο και την Ανατολή», για να αντισταθμίσει το βάρος της δυτικής ηγεμονίας και των ΗΠΑ. «Ο τίτλος ‘BRICS’ μοιάζει με την αγγλική λέξη ‘brick’ (σ.σ. σημαίνει τούβλο)», είπε, για να σημειώσει χαρακτηριστικά: «Και οι BRICS χτίζουν τούβλο με τούβλο μια γέφυρα προς μια πιο δίκαιη παγκόσμια τάξη».
Με το ιδεολόγημα του «πολυπολικού» κόσμου, το οποία αντιπαραβάλουν στην αμερικανική ηγεμονία και εντάσσοντας τον εαυτό τους στον λεγόμενο «Παγκόσμιο Νότο», Πεκίνο και Μόσχα επιδιώκουν να σύρουν στο άρμα τους αναδυόμενες χώρες, περιφερειακές δυνάμεις και χώρες του τρίτου κόσμου. Την ώρα που διαγκωνίζονται με τους δυτικούς ανταγωνιστές τους, μοιράζουν και ξαναμοιράζουν τον κόσμο, Κίνα και Ρωσία μασκαρεύονται σε αντιιμπεριαλιστές και προστάτες των αδυνάτων.
Την ίδια στιγμή η ξέφρενη αμερικανική επιθετικότητα, η για δεκαετίες στυγνή δυτική αποικιοκρατία και ιμπεριαλιστική καταλήστευση, η καταπάτηση του διεθνούς δικαίου, η μονομερής επιβολή οικονομικών κυρώσεων, η αυθαίρετη δήμευση περιουσιακών στοιχείων της Ρωσίας με αφορμή τον πόλεμο στην Ουκρανία, στρώνουν το έδαφος για την ενίσχυση του ανατολικού ιμπεριαλιστικού πόλου.
Παράλληλα η Κίνα μέσω της πρωτοβουλίας «μια ζώνη, ένας δρόμος» (BRI) και έχοντας μια τεράστια ρευστότητα διεισδύει οικονομικά και πολιτικά σε δεκάδες χώρες του τρίτου κόσμου και όχι μόνο, φιλοτεχνώντας το προφίλ μιας δύναμης που δεν βασίζεται, προς το παρόν, στην πολιτική των κανονιοφόρων αλλά στο «μεγάλο πορτοφόλι». Ενώ και η εμπλοκή της στην επίλυση διπλωματικών κρίσεων όπως η επαναπροσέγγιση Ιράν – Σαουδικής Αραβίας, οι οποίες εντάχθηκαν στους BRICS, αναβαθμίζουν το διεθνές της κύρος. Από κοντά και η Ρωσία που διευρύνει τις σφαίρες επιρροής της στην Αφρική, την Ασία και την Λατινική Αμερική.
Πρόσφατα Κίνα και Βραζιλία έχουν συγκροτήσει, στο περιθώριο της συνέλευσης του ΟΗΕ, την πλατφόρμα «Φίλοι της Ειρήνης» με σκοπό να προωθήσουν το κοινό τους σχέδιο για την ειρήνευση στην Ουκρανία. Πληροφορίες αναφέρουν ότι αυτό είναι πιθανό να συζητηθεί και στο Καζάν παρουσία και της Ρωσίας η οποία δεν έχει μιλήσει ανοιχτά γι’ αυτό.
Από-δολαριοποίηση και ΔΝΤ των BRICS στην ημερήσια διάταξη της Συνόδου
Παρούσα στη σύνοδο θα είναι και η πρόεδρος της Νέας Αναπτυξιακής Τράπεζας που έχουν συγκροτήσει οι BRICS, η Βραζιλιάνα Ντίλμα Ρούσεφ, καθώς έχει ανοίξει η συζήτηση για τη δημιουργία εναλλακτικής λύσης στο Διεθνές Νομισματικό Ταμείο (ΔΝΤ), ενώ παράλληλα προωθείται και η από-δολαριοποίηση.
Κατά τη συνάντηση κορυφαίων εμπορικών και κεντρικών τραπεζών των BRICS στη Μόσχα, λίγες μέρες πριν τη σύνοδο, ο Ρώσος υπουργός Οικονομικών, Άντον Σιλουάνοφ, δήλωσε ότι το παγκόσμιο χρηματοπιστωτικό σύστημα ελέγχεται από τις δυτικές χώρες και ότι οι BRICS, που αντιπροσωπεύουν το 37% της παγκόσμιας οικονομίας, πρέπει να δημιουργήσουν μια εναλλακτική λύση. «Το ΔΝΤ και η Παγκόσμια Τράπεζα δεν επιτελούν τους ρόλους τους. Δεν εργάζονται προς το συμφέρον των χωρών BRICS», τόνισε.
Διακηρυγμένος στόχος των BRICS είναι να ενισχύσουν την τάση για την «από-δολαριοποίηση», καθώς το αμερικανικό νόμισμα γίνεται όλο και λιγότερο σημαντικό, αντιπροσωπεύοντας πλέον μόνο το 45% των διεθνών συναλλαγών. Στο πλαίσιο αυτό, στη σύνοδο θα συζητηθεί και η δημιουργία ενός ενιαίου νομίσματος-αντίβαρου του δολαρίου.
Η Μόσχα προτείνει μάλιστα το νέο νόμισμα να ονομαστεί R5, καθώς όλα τα νομίσματα των πέντε ιδρυτικών χωρών ξεκινούν με το γράμμα R: το Ρεάλ της Βραζιλίας, το ρούβλι, η Ινδική ρουπία, το κινεζικό ρενμίνμπι (επίσημη ονομασία του γιουάν) και το νοτιοαφρικάνικο ραντ.
Το νόμισμα αυτό θα μπορούσε να είναι ψηφιακό και να εκδίδεται από κάθε τράπεζα, χωρίς παρεμβολές των Κεντρικών Τραπεζών. Θα χρησιμοποιείται για διεθνείς συναλλαγές και θα μπορούσε επίσης να χρησιμεύσει ως μέσο αποταμίευσης.
Στη σύνοδο θα συζητηθεί επίσης η λεγόμενη «BRICS Bridge» – ένα διατραπεζικό σύστημα που θα βασίζεται σε μια υπερεθνική πλατφόρμα πληρωμών και θα λειτουργεί παρόμοια με το δυτικό Swift, που ελέγχεται από τις ΗΠΑ και χρησιμοποιείται από περίπου 11.000 χρηματοπιστωτικά ιδρύματα σε κάπου 200 χώρες. Οι BRICS φιλοδοξούν οι τραπεζικές πληρωμές να πραγματοποιούνται στα εθνικά νομίσματα των χωρών-μελών, μέσω της Νέας Αναπτυξιακής Τράπεζας των BRICS.
