Ενώ στην ευρύτερη περιοχή της Μέσης Ανατολής σημαντικές αλλαγές και αναδιατάξεις βρίσκονται σε εξέλιξη, με αναβάθμιση της επιρροής της Κίνας και της Ρωσίας και την υποβάθμιση του παραδοσιακά ισχυρού ρόλου των ΗΠΑ, μία υποβόσκουσα σύγκρουση πυροδοτήθηκε στο γειτονικό Σουδάν, με χαρακτηριστικά εμφυλίου πολέμου. Μία σύγκρουση πίσω από την οποία βρίσκονται εδώ και χρόνια ανταγωνιζόμενες ιμπεριαλιστικές δυνάμεις, με ερείσματα στα αντιμαχόμενα κέντρα εξουσίας.
Από τις 15 Απρίλη, μάχες έχουν ξεσπάσει στην πρωτεύουσα του Σουδάν Χαρτούμ και σε άλλες περιοχές της χώρας, καθώς ισχυρές αντίπαλες στρατιωτικές παρατάξεις μάχονται για τον έλεγχο της εξουσίας, αυξάνοντας τον κίνδυνο ενός εμφυλίου πολέμου. Η ένταση συσσωρευόταν εδώ και μήνες μεταξύ του στρατού του Σουδάν και των παραστρατιωτικών Δυνάμεων Ταχείας Υποστήριξης (RSF), οι οποίες ανέτρεψαν από κοινού την κυβέρνηση με πραξικόπημα τον Οκτώβριο του 2021.
Μια τελική συμφωνία επρόκειτο να υπογραφεί νωρίτερα τον Απρίλιο, κατά την τέταρτη επέτειο της ανατροπής εν μέσω μιας λαϊκής εξέγερσης, του επί 30 χρόνια κυβερνώντος δικτάτορα Όμαρ αλ Μπασίρ. Τόσο ο στρατός όσο και οι RSF έπρεπε να παραχωρήσουν την εξουσία βάσει του σχεδίου και δύο ζητήματα αποδείχθηκαν ιδιαίτερα αμφιλεγόμενα. Το ένα ήταν το χρονοδιάγραμμα για την ενσωμάτωση των RSF στις τακτικές ένοπλες δυνάμεις, το δεύτερο ήταν το πότε ο στρατός θα τεθεί επίσημα υπό πολιτική εποπτεία.
Οι πρωταγωνιστές στη διαμάχη για την εξουσία είναι ο στρατηγός Αμπντέλ Φατάχ αλ Μπουρχάν, αρχηγός του στρατού και ηγέτης του κυβερνητικού συμβουλίου του Σουδάν από το 2019, και ο αναπληρωτής του στο συμβούλιο, ο αρχηγός της RSF στρατηγός Μοχάμεντ Χαμντάν Νταγκαλό, ευρέως γνωστός ως Χεμέντι. Ο πρώτος είναι ο ντε φάκτο αρχηγός του Σουδάν και ο δεύτερος ο αντιπρόεδρος του στρατιωτικού συμβουλίου κι επομένως, το «νούμερο δύο» στην ιεραρχία. Σημειώνεται ότι και οι δύο αποτελούσαν «πιστά» στελέχη τού επί 30 χρόνια δικτάτορα της χώρας, Ομάρ Αλ Μπασίρ, ο πρώτος ως αρχηγός του στρατού και ο δεύτερος ως επικεφαλής των παραστρατιωτικών δυνάμεων «Τζανταγουίντ» που δημιουργήθηκαν από τον Μπασίρ για τις εμφύλιες συγκρούσεις στο Νταρφούρ, προτού τον ανατρέψουν το 2019. Ο στρατός του Σουδάν ελέγχει το μεγαλύτερο μέρος της οικονομίας της χώρας αλλά οι «Δυνάμεις Ταχείας Υποστήριξης» ελέγχουν σημαντικές περιοχές εξόρυξης χρυσού.
Η λαϊκή εξέγερση και οι παρατεταμένες κινητοποιήσεις, είχαν δημιουργήσει ελπίδες ότι το Σουδάν και ο πληθυσμός των 46 εκατομμυρίων κατοίκων του θα μπορούσε να βγει από δεκαετίες απολυταρχίας, εσωτερικών συγκρούσεων, ξένων παρεμβάσεων και οικονομικής απομόνωσης υπό τον Μπασίρ. Το πραξικόπημα του 2021, η υποβόσκουσα σύγκρουση και το σημερινό ξέσπασμα, όχι μόνο καταστρέφει κάθε ελπίδα του λαού, αλλά και αποσταθεροποιεί μια ασταθή περιοχή που συνορεύει με το Σαχέλ, την Ερυθρά Θάλασσα και το Κέρας της Αφρικής. Σχετίζεται άμεσα και παίζει ρόλο στον ανταγωνισμό για επιρροή στην περιοχή μεταξύ της Ρωσίας, της Κίνας και των Ηνωμένων Πολιτειών και μεταξύ περιφερειακών δυνάμεων που έχουν σχέσεις με διαφορετικούς παράγοντες στο Σουδάν. Το Σουδάν βρίσκεται στη βορειοανατολική πλευρά της Αφρικής και συνορεύει με 7 χώρες συμπεριλαμβανομένων των ισχυρών κρατών της Αιγύπτου και της Αιθιοπίας. Πριν την απόσχιση του Νοτίου Σουδάν, το 2011, ήταν η μεγαλύτερη σε έκταση χώρα στην Αφρική.
Στο επίκεντρο της αντιπαράθεσης και των «παρεμβάσεων» τίθενται ο σημαντικός ορυκτός πλούτος του Σουδάν και η επίσης κρίσιμη γεωπολιτική του θέση, με τα «συγκριτικά πλεονεκτήματα» της χώρας να μετατρέπονται και σε αυτήν την περίπτωση σε «κατάρα» για τον λαό, ο οποίος βιώνει συνθήκες ακραίας φτώχειας, δεκαετίες πολεμικών συγκρούσεων, συνεχή πραξικοπήματα, χτύπημα των κοινωνικών και δημοκρατικών του δικαιωμάτων.
Ενδεικτικά, σε ό,τι αφορά τον ορυκτό πλούτο, το Σουδάν έχει μεγάλη παραγωγή χρυσού, από την οποία ωστόσο υπολογίζεται ότι περίπου τα δύο τρίτα μεταφέρονται λαθραία στο εξωτερικό. Διαθέτει επίσης σημαντικά κοιτάσματα ουρανίου. Σύμφωνα με παλιότερες κυβερνητικές εκθέσεις υπολογίζονται σε 1,5 εκατ. τόνους, κυρίως στο Νταρφούρ και στα νότια της χώρας, σε περιοχές κοντά στα σύνορα με το Νότιο Σουδάν, στοιχείο που εφόσον επαληθευτεί θα τα καθιστά από τα μεγαλύτερα αποθέματα ουρανίου στον κόσμο.
Ως προς τη γεωπολιτική θέση του Σουδάν, ξεχωρίζουν η σημαντική ακτογραμμή του στην Ερυθρά Θάλασσα (853 χιλιόμετρα) και γενικά η εγγύτητά του με μια σειρά περιοχές κρίσιμες για τους ιμπεριαλιστικούς ανταγωνισμούς στην ήπειρο, στη ζώνη του Σαχέλ και στην Ανατολική Αφρική. Σε ένα τέτοιο έδαφος εκτυλίσσονται οι ένοπλες εσωτερικές συγκρούσεις και οι ιμπεριαλιστικές παρεμβάσεις που ταλανίζουν εδώ και δεκαετίες τον σουδανικό λαό.
Εκπρόσωποι των ΗΠΑ, της ΕΕ και άλλων ιμπεριαλιστικών κέντρων που έχουν ενεργό εμπλοκή στην όξυνση των αντιπαραθέσεων στο Σουδάν και συνολικότερα στην αφρικανική ήπειρο, εμφανίστηκαν εκ νέου ως «ειρηνοποιοί». Ο Αμερικανός υπουργός Εξωτερικών, Μπλίνκεν, είχε παράλληλες τηλεφωνικές επικοινωνίες με τους αντίπαλους στρατηγούς Μπουρχάν και Ντάγκαλο, ζητώντας άμεση παύση πυρός. Επιπλέον, η Ρωσία ζήτησε από τις δύο πλευρές να σταματήσουν τις βίαιες συγκρούσεις, εκφράζοντας «σοβαρή ανησυχία» και εκτιμώντας ότι οποιεσδήποτε διαφορές «μπορούν να λυθούν μέσω διαπραγματεύσεων».
Η σύγκρουση περιπλέκεται από ένα σύνολο συμμαχιών που έχουν σφυρηλατηθεί από τους δυο ισχυρούς άνδρες τα τελευταία χρόνια. Μετά από παζάρια με τις ΗΠΑ και το Ισραήλ, τον Δεκέμβρη του 2020 η σουδανική κυβέρνηση υπέγραψε μία από τις περιβόητες «Συμφωνίες του Αβραάμ» για την εξομάλυνση των σχέσεων αραβικών και μουσουλμανικών κρατών με το Ισραήλ. Ως «αντάλλαγμα» για τη συμφωνία, οι ΗΠΑ έβγαλαν το Σουδάν από τη μαύρη λίστα των «χωρών που στηρίζουν την τρομοκρατία» και υποσχέθηκαν σημαντική οικονομική βοήθεια.
Ισχυρά συμφέροντα στο Σουδάν διατηρούν παράλληλα και άλλα κέντρα, όπως η Κίνα (1η σε εισαγωγές του Σουδάν, με 31%, και 2η σε απορρόφηση εξαγωγών από το Σουδάν, με 19%), τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα (1η χώρα σε απορρόφηση εξαγωγών, με 31%, και 3η σε εξαγωγές στο Σουδάν, με 11%), η Σαουδική Αραβία, η Αίγυπτος κ.ά.
Ο στρατηγός Νταγκαλό Χεμέντι έχει στείλει προσωπικό των RSF για να πολεμήσει στο πλευρό της συμμαχίας που υποστηρίζεται από τη Σαουδική Αραβία και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα στην Υεμένη από το 2015. Ο στρατηγός Μπουρχάν, από την άλλη πλευρά, είναι στενός σύμμαχος του Αιγύπτιου προέδρου Αμπντέλ Φατάχ αλ Σίσι.
Οι πλούσιες σε ενέργεια δυνάμεις, Σαουδική Αραβία και Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, προσπάθησαν επίσης να διαμορφώσουν τα γεγονότα στο Σουδάν, θεωρώντας τη μετάβαση από την εξουσία του Μπασίρ ως έναν τρόπο για την ανάσχεση της ισλαμιστικής επιρροής και την ενίσχυση της σταθερότητας στην περιοχή. Οι μοναρχίες του Κόλπου έχουν εμβαθύνει την εμπλοκή τους στο Σουδάν μετά την εκδίωξη του Μπασίρ, αγοράζοντας τεράστιες εκτάσεις γης για την παραγωγή καλλιεργειών τροφίμων και ζωοτροφών. Πέρυσι, τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα συμφώνησαν σε μια επένδυση 6 δισεκατομμυρίων δολαρίων στο Σουδάν που περιλαμβάνει την κατασκευή ενός νέου λιμανιού στην Ερυθρά Θάλασσα. Επίσης, η χώρα του Κόλπου αγόρασε όλο τον νόμιμα εξαγόμενο χρυσό του Σουδάν το πρώτο εξάμηνο του 2022, αξίας περίπου 1,32 δισεκατομμυρίων, σύμφωνα με την Κεντρική Τράπεζα του Σουδάν.
Οι ΗΠΑ, εν τω μεταξύ, ανησυχούν για μια συμφωνία μεταξύ του στρατηγού Χεμέντι και της ρωσικής παραστρατιωτικής ομάδας Wagner. Τους τελευταίους μήνες οι ΗΠΑ ενθάρρυναν την Αίγυπτο να πιέσει τον στρατηγό Μπουρχάν να εκδιώξει την ομάδα. Η Ουάσιγκτον ανησυχεί ότι η Wagner χρησιμοποιεί το Σουδάν για να χρηματοδοτήσει τον πόλεμο της Ρωσίας στην Ουκρανία.
Οι δυνάμεις του στρατηγού Χεμέντι παρέχουν ασφάλεια στη Meroe Gold, μια εταιρεία εξόρυξης που ελέγχεται από την Wagner και τον ιδιοκτήτη της παραστρατιωτικής ομάδας, τον Γιεβγκένι Πριγκόζιν, η οποία έχει γίνει σημαντικός παίκτης στη βιομηχανία χρυσού του Σουδάν. Ο Πριγκόζιν πάντως διαψεύδει ότι δυνάμεις της Wagner δραστηριοποιούνται στο Σουδάν. Τον Φεβρουάριο, η ΕΕ επέβαλε κυρώσεις στη Meroe Gold, υποστηρίζοντας αφενός ότι εξήγαγε σουδανικό χρυσό στη Ρωσία και αφετέρου ότι χρηματοδοτεί βασανιστήρια και εξωδικαστικές εκτελέσεις και δολοφονίες στην Ουκρανία και την Αφρική.
Κατά τη διάρκεια της τριών δεκαετιών δικτατορίας του Ομάρ Αλ Μπασίρ η Ρωσία κατάφερε να εξελιχθεί σε εκείνη την ξένη δύναμη με την περισσότερη επιρροή στη χώρα επιτυγχάνοντας, αργότερα, ακόμη και την υπογραφή συμφωνίας για την ίδρυση ρωσικής ναυτικής βάσης στη σουδανική επικράτεια στην Ερυθρά Θάλασσα.
Μετά την ανατροπή Μπασίρ, Ηνωμένες Πολιτείες και Ευρωπαϊκή Ένωση άρχισαν να ανταγωνίζονται με τη Μόσχα για την επιρροή στο Σουδάν. Απ΄ ό,τι φαίνεται ο καθένας τους έχει εγκαταστήσει τα δικά του πολιτικοστρατιωτικά και οικονομικά προγεφυρώματα, οδηγώντας τη χώρα σε ανοικτή ένοπλη εμφύλια σύγκρουση, με θύμα έναν φτωχό και πολύπαθο λαό, που τα τελευταία χρόνια έχει ξεσηκωθεί και ζητά απαλλαγή από τους εσωτερικούς και εξωτερικούς δυνάστες.
Εν τω μεταξύ πολύς θόρυβος γίνεται για την εμπλοκή της Ελλάδας στην πώληση του κατασκοπευτικού λογισμικού Ρredator στο Σουδάν. Ερώτηση στον αντιπρόεδρο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, Βάλντις Ντομπρόβσκις, για τη φερόμενη εμπλοκή της Ελλάδας σε πώληση του κατασκοπευτικού λογισμικού στο σπαρασσόμενο από τον εμφύλιο Σουδάν απεύθυνε η εισηγήτρια της εξεταστικής επιτροπής του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου για τις υποκλοπές, Σόφι Ιν’ τ Βελντ.
Την επαύριο των αιματηρών συγκρούσεων στο Σουδάν η Ολλανδή Ευρωβουλευτής υπενθύμισε στον κ. Ντομπρόβσκις ότι πριν από δύο μήνες η Ευρωπαϊκή Επιτροπή κάλεσε την Ελλάδα και την Κύπρο να δώσουν απαντήσεις για την εξαγωγή του Predator στο Σουδάν. «Λόγω των γεγονότων στο Σουδάν μπορεί ο Β. Ντομπρόβσκις να επιβεβαιώσει εάν έχει υπάρξει κάποια διευκρίνιση μέχρι τώρα; Εάν όχι, ποια μέτρα πρόκειται να ληφθούν για να διασφαλιστεί η τήρηση του κανονισμού για τα είδη διπλής χρήσης;» ρώτησε συγκεκριμένα.
Σημειώνεται ότι πριν από τρεις εβδομάδες ο ίδιος ο κ. Ντομπρόβσκις απεκάλυψε ότι είχε ζητήσει από τις 14 Φεβρουαρίου από την ελληνική κυβέρνηση να παράσχει «διευκρινίσεις» σχετικά με δημοσιεύματα που αναφέρουν ότι εξήγαγε άδειες παράνομου κατασκοπευτικού λογισμικού Predator στο Σουδάν και τη Μαδαγασκάρη. Τότε είχε σημειώσει ότι δεν είχε λάβει ακόμη καμία απάντηση από την Ελλάδα. Σχετικά με την υπόθεση και τις καταγγελίες η ελληνική κυβέρνηση με τον κυβερνητικό εκπρόσωπο Γιάννη Οικονόμου απάντησε χωρίς όμως να τις διαψεύδει, σχολιάζοντας πως πρόκειται για «θεωρίες συνωμοσίας». Τις «θεωρίες» επιβεβαίωσε ωστόσο στην ουσία ο αναπληρωτής υπουργός Εξωτερικών Μ. Βαρβιτσιώτης, δηλώνοντας (στον REAL FM) ότι «η άδεια εξαγωγής που δόθηκε στο Predator και στο Σουδάν δεν έχει καμία σχέση με τον εμφύλιο, ο εμφύλιος δεν προκλήθηκε απ’ αυτό».
