Αποτύπωμα της όξυνσης των ανταγωνισμών Κίνας – ΗΠΑ – Ρωσίας – ΕΕ
και άλλων μεγάλων καπιταλιστικών κρατών
Στο πλαίσιο του ιμπεριαλιστικού ανταγωνισμού Κίνας και ΗΠΑ συντελούνται «αλλαγές που δεν έχουν συμβεί εδώ και εκατό χρόνια» όπως συμφώνησαν ότι συμβαίνει οι ηγέτες της Ρωσίας και της Κίνας κατά την τελευταία συνάντησή τους στη Μόσχα. Μία από τις αλλαγές, στο γενικότερο πλαίσιο της σχετικής αποδυνάμωσης των ΗΠΑ και της ραγδαίας ανόδου της Κίνας, είναι και η σχετική υποχώρηση του δολαρίου ως συναλλαγματικού και αποθεματικού νομίσματος.
Τα τελευταία χρόνια με την οικονομική κρίση, τους εμπορικούς πολέμους μεταξύ ΗΠΑ και Κίνας και ειδικά μετά τις κυρώσεις στη Ρωσία, με αφορμή τον πόλεμο στην Ουκρανία, η παγκόσμια κυριαρχία του αμερικανικού νομίσματος έχει τρωθεί. Αν και το δολάριο εξακολουθεί να παραμένει ακόμη το ισχυρότερο νόμισμα, μια σειρά χώρες, με προεξάρχουσες τις Κίνα και Ρωσία, έχουν συνάψει εμπορικές συμφωνίες σε εθνικά νομίσματα υπονομεύοντας το κύρος του δολαρίου.
Αυτή η διαδικασία έχει επιταχυνθεί τους τελευταίους 14 μήνες που διαρκεί ο πόλεμος. Μόσχα και Πεκίνο δρομολογούν τόσο σε διμερές όσο και σε πολυμερές επίπεδο (BRICS, Οργανισμός Συνεργασίας της Σανγκάης κ.α.) την απεξάρτηση από το δολάριο. Χαρακτηριστικά από τον Μάρτη του 2022 το εμπόριο ρουβλίου – γουάν έχει αυξηθεί ογδόντα φορές. Οι κεντρικές τράπεζες διαφόρων χωρών οι οποίες θέλουν να διαφοροποιήσουν τα αποθέματά τους από το δολάριο, με αυτές των δύο χωρών να σέρνουν τον χορό, αγοράζουν χρυσό με τον ταχύτερο ρυθμό από το 1967. Τον Ιανουάριο το Παγκόσμιο Συμβούλιο Χρυσού ανακοίνωσε ότι κατά τη διάρκεια του 2022 η ζήτηση χρυσού από κεντρικές τράπεζες ανά τον κόσμο έφθασε στο υψηλότερο επίπεδο από το 1950.
Από τη διαδικασία αυτή σαφώς πιο ενισχυμένο βγαίνει το κινεζικό νόμισμα, αντανακλώντας την ισχύ του κινέζικου ιμπεριαλισμού, αν και ενισχύονται και μια σειρά άλλα νομίσματα (ρούβλι, ρουπία κλπ). Σε κάθε περίπτωση όμως δεν επίκειται άμεση αντικατάσταση του δολαρίου από το γουάν αφού το κινεζικό νόμισμα βρίσκεται μόλις στην έκτη θέση των συναλλαγματικών αποθεμάτων που διατηρούνται παγκόσμια, με το δολάριο να είναι στην πρώτη ακολουθούμενο από το ευρώ, το γιεν, τη λίρα στερλίνα και το ελβετικό φράγκο.
Όμως οι τάσεις έχουν καταγραφεί και χρόνο με τον χρόνο επιταχύνονται αντανακλώντας την υποχώρηση της οικονομικής ισχύος του αμερικανικού ιμπεριαλισμού. Είναι ενδεικτικό ότι σύμφωνα με υπολογισμούς της Ομοσπονδιακής Τράπεζας των ΗΠΑ (Fed) το μερίδιο των ΗΠΑ επί της παγκόσμιας παραγωγής μειώθηκε από το 32% το 1980 σε 24% το 2020, ενώ το μερίδιο στο παγκόσμιο εμπόριο μειώθηκε από 14% σε 11%. Την ίδια στιγμή οι προβλέψεις του ΔΝΤ αναφέρουν ότι η Κίνα και η Ινδία θα συνεισφέρουν φέτος το 50% της παγκόσμιας ανάπτυξης, με την ευρύτερη περιοχή Ασίας – Ειρηνικού να συνεισφέρει συνολικά περίπου το 70%. Το αμερικανικό χρέος αγγίζει τα 32 τρισ. δολάρια και αναμένεται να φθάσει τα 44 τρισ. μέχρι το 2027. Το δημόσιο χρέος εκτινάχθηκε από το 60% του ΑΕΠ στο 130% την τελευταία εικοσαετία και εκτιμάται ότι θα φθάσει το 150% μέχρι το 2027.
Αυτά αποτυπώνονται και στην σταθερή πτώση του μεριδίου του δολαρίου στα παγκόσμια συναλλαγματικά αποθέματα. Παρατηρείται μείωση του δολαρίου από το 71% το 1999 σε 58% το 2022, με το ευρώ να βρίσκεται στο 20,5%, το γεν στο 5,5% και τη λίρα στερλίνα σχεδόν στο 5% ενώ το γουάν είναι στο 2,7%. Ενδεικτικό του επιταχυνόμενου ρυθμού «αποδολαριοποίησης» είναι το γεγονός ότι μεταξύ του τρίτου τριμήνου του 2021 και του τέταρτου του 2022, τα αποθέματα σε δολάρια μειώθηκαν κατά 8,6%. Tο 25% της μείωσης κατευθύνεται στο κινεζικό νόμισμα και το υπόλοιπο 75% σε νομίσματα μικρότερων χωρών που δεν ήταν ποτέ αποθεματικά. Δηλαδή, η πτώση των ποσοτήτων του δολαρίου στα παγκόσμια τραπεζικά αποθέματα δεν καλύφθηκε από την αύξηση του ευρώ, της στερλίνας ή του γεν – αλλά από το κινεζικό γουάν και από άλλα δευτερεύοντα νομίσματα.
Επίσης η Κίνα, η δεύτερη ξένη χώρα κάτοχος αμερικανικού χρέους μετά την Ιαπωνία, τον τελευταίο χρόνο μείωσε το απόθεμά της σε δολάρια κατά 17,5%. Οι δύο χώρες που διακρατούν τη μεγαλύτερη ποσότητα ομολόγων του αμερικανικού δημοσίου (Treasuries) μείωσαν πέρσι τη σχετική έκθεσή τους κατά 400 δισ. δολάρια, όσο δηλαδή το ήμισυ του αμερικανικού αμυντικού προϋπολογισμού. Το μερίδιο της Κίνας βρίσκεται στο χαμηλότερο επίπεδο των τελευταίων 12 ετών (849 δισ. σε Treasuries).
Το σήμα για αυτή την «επιτάχυνση» έδωσαν οι αντιρωσικές αμερικανικές κυρώσεις που χρησιμοποίησαν την ισχύ του δολαρίου για να πλήξουν τη ρωσική οικονομία. Μια σειρά χώρες βλέπουν την «εργαλειοποίηση» αυτή του δολαρίου, ως μέσο επιβολής ισχύος από τον αμερικανικό ιμπεριαλισμό και ως απειλή για τα οικονομικά και γεωπολιτικά τους συμφέροντα. Αυτή την εκτίμηση εκμεταλλεύεται ο ανερχόμενος κινέζικος ιμπεριαλισμός, σε συνεργασία με τη Ρωσία, ώστε να υπονομεύσει την ισχύ του δολαρίου και να προωθήσει το γουάν ως το αντίπαλο νομισματικό δέος στο πλαίσιο του «πολυπολικού» κόσμου που ευαγγελίζεται, στον οποίο βέβαια επιδιώκει να ηγεμονεύσει.
Χαρακτηριστικά, το γουάν ήδη ξεπέρασε το αντίστοιχο νόμισμα των ΗΠΑ ως το νόμισμα που χρησιμοποιείται περισσότερο για τις κινεζικές διασυνοριακές συναλλαγές. Είναι επίσης το νόμισμα με το οποίο πραγματοποιεί τις περισσότερες συναλλαγές η Ρωσία, δεδομένου ότι η Μόσχα εκδιώχθηκε σε μεγάλο βαθμό από τις διεθνείς αγορές μετά την εισβολή στην Ουκρανία. 41 χώρες έχουν υπογράψει συμφωνίες με το Πεκίνο για την διεξαγωγή του διμερούς εμπορίου σε γουάν κυρίως για αγορές πρώτων υλών, των οποίων η Κίνα είναι ο μεγαλύτερος εισαγωγέας στον κόσμο.
Πολλοί από τους μεγάλους προμηθευτές πετρελαίου της Κίνας, της μεγαλύτερης εισαγωγικής χώρας πετρελαίου παγκοσμίως, έχουν αρχίσει να δέχονται πληρωμές σε «πετρογουάν», όπως η Ρωσία, το Ιράκ, η Ινδονησία, το Ιράν, η Βενεζουέλα κ.ο.κ. Τον Μάρτιο του 2023, η Σαουδική Αραβία ξεκίνησε ξανά τις συνομιλίες της με την Κίνα, σχετικά με τις πωλήσεις πετρελαίου σε γουάν, οι οποίες είχαν διακοπεί για έξι χρόνια.
Οι χώρες των BRICS (Βραζιλία, Ρωσία, Ινδία, Κίνα και Νότια Αφρική) εξετάζουν τη δημιουργία ενός νέου νομίσματος για τη διευκόλυνση των συναλλαγών τους, την ώρα που Σαουδική Αραβία και Ιράν υπέβαλαν αίτηση για ένταξη στο σχήμα. Ρωσία και Ινδία εξετάζουν ένα κοινό νόμισμα μεταξύ τους που θα μπορούσε να είναι ένα ψηφιακό ρούβλι ή μία ινδική ρουπία – σημειώνοντας πως οι δύο αυτές χώρες λειτουργούν ήδη έναν μηχανισμό ρουβλίου/ρουπίας για το εμπόριό τους, αντί για δολάρια ή ευρώ.
Ακόμη και ο Γάλλος πρόεδρος, Εμ. Μακρόν, προέτρεψε την Ευρώπη να απεξαρτηθεί από το δολάριο. Στην περίφημη συνέντευξή του που έδωσε στην εφημερίδα Les Echos, με αφορμή το ταξίδι του στην Κίνα δήλωσε πως: «Η Ευρώπη έχει γίνει πιο εξαρτημένη από τις Ηνωμένες Πολιτείες τα τελευταία χρόνια, αλλά πρέπει να ενισχύσει τη στρατηγική της αυτονομία και να μην εξαρτάται από το εξωγενές νόμισμα του δολαρίου».
Με την άνοδο στην ηγεσία της Βραζιλίας του Λούλα τέθηκαν στο τραπέζι σενάρια για τη δημιουργία ενός κοινού νομίσματος με την Αργεντινή, ώστε να εμβαθύνουν οι εμπορικές και οικονομικές σχέσεις των δύο χωρών της Λατινικής Αμερικής και να αυξηθεί η πιθανότητα ενός άλλου κοινού νομίσματος μεταξύ των κρατών της περιοχής. Κατά την πρόσφατη επίσκεψή του στην έδρα της Νέας Αναπτυξιακής Τράπεζας των BRICS στη Σανγκάη, με αφορμή την τοποθέτηση της προκατόχου του Ντίλμα Ρούσεφ ως επικεφαλής, ο Λούλα αναρωτήθηκε με νόημα: «Γιατί όλες οι χώρες εμπορεύονται μέσω δολαρίου; Γιατί δεν το κάνουμε αυτό με τα δικά μας νομίσματα; Ποιος αποφάσισε ότι μετά την εγκατάλειψη του κανόνα του χρυσού, το διεθνές νόμισμα πρέπει να είναι το δολάριο και όχι το γουάν, το ρεάλ ή το πέσο;». Για να συνεχίσει λέγοντας: «Γιατί μια τράπεζα όπως αυτή των BRICS δεν μπορεί να έχει ένα νόμισμα που να μπορεί να χρηματοδοτήσει την εμπορική σχέση μεταξύ Βραζιλίας και Κίνας, μεταξύ Βραζιλίας και άλλων χωρών BRICS;». Ο Λούλα υπέγραψε μάλιστα συμφωνία με τον Κινέζο ομόλογό του για την ενίσχυση του διμερούς εμπορίου στα εθνικά νομίσματα.
Οι χώρες της ASEAN (Ένωση Εθνών Νοτιοανατολικής Ασίας) συζήτησαν εκτενώς, στη συνάντηση που είχαν προ μηνός σε επίπεδο υπουργών Οικονομικών και κεντρικών τραπεζιτών, για τη μείωση της εξάρτησής τους από το δολάριο, το ευρώ, το γεν και τη στερλίνα. Προτείνουν την υιοθέτηση συναλλαγών με εξόφληση στα τοπικά νομίσματα και με τη χρήση τοπικών συστημάτων πληρωμών. Στις αρχές Απριλίου, έγινε γνωστό ότι η Ινδία και η Μαλαισία υιοθέτησαν την εξόφληση των μεταξύ τους συναλλαγών σε ινδικές ρουπίες. Σε πρόσφατη επίσκεψή του στην Κίνα ο πρωθυπουργός της Μαλαισίας Άνουαρ Ιμπραχίμ φέρεται να πρότεινε τη σύσταση ενός «Ασιατικού Νομισματικού Ταμείου», ώστε να μειωθεί η εξάρτηση από το δολάριο. Ομοίως, σε συνάντηση αντιπροσωπειών των υπουργείων Οικονομικών του Μπαγκλαντές και της Ρωσίας συμφωνήθηκε η εξόφληση του έργου του πυρηνικού σταθμού του Rooppur σε γουάν, ώστε να παρακαμφθεί ο αποκλεισμός της ρωσικής πλευράς από το σύστημα SWIFT που λειτουργεί με δολάρια. Η αποπληρωμή θα γίνει μέσω κινεζικής τράπεζας, με τη χρήση του κινεζικού διατραπεζικού συστήματος CIPS, το οποίο προβάλλει ως εναλλακτική στο σύστημα SWIFT.
Ωστόσο, αυτές οι επιλογές απέχουν πολύ ακόμα από την εκθρόνιση της κυριαρχίας του δολαρίου. Η Τράπεζα Διεθνών Διακανονισμών (BIS) στην τελευταία έκθεσή της σημειώνει: «Το δολάριο είναι το πιο ευρέως χρησιμοποιούμενο διεθνές νόμισμα: τιμολόγηση, χρηματοδότηση εμπορίου, διασυνοριακές πληρωμές και χρηματοδότηση στις παγκόσμιες κεφαλαιαγορές. Αντιπροσώπευε το 88% του συνόλου των συναλλαγών σε ξένο συνάλλαγμα τον Απρίλιο του 2022 και είναι αμετάβλητο από την προηγούμενη έρευνα του 2019. Περισσότερο από άλλα νομίσματα, οι κινήσεις του δολαρίου επηρεάζουν επομένως την παγκόσμια οικονομία μέσω του πληθωρισμού, των εμπορικών και οικονομικών συνθηκών». Όμως οι τάσεις ήδη καταγράφονται.
