O δούλος της αρχαιότητας, o δουλοπάροικος του Μεσαίωνα, αλλά και ο εργάτης του 19ου αι., και των αρχών του 20ου αιώνα, θα δουλεύουν από ήλιο σε ήλιο, από την ανατολή μέχρι τη δύση του ήλιου. Οι κυρίαρχες τάξεις θα επιφυλάξουν για αιώνες, την πιο άγρια, την πιο κτηνώδη εκμετάλλευση αυτών των ανθρώπινων σωμάτων και της εργατικής τους δύναμης. H βιομηχανική επανάσταση, η εδραίωση του καπιταλισμού, η εμφάνιση της βιομηχανίας θα γεννήσουν την εργατική τάξη, που με τη συνδικαλιστική της δράση, μέσα από μακροχρόνιους και σκληρούς αγώνες και με άφθονο εργατικό αίμα, θα πετύχει μείωση των ωρών εργασίας, μέχρι η εργάσιμη μέρα να γίνει 8 ώρες και καλύτερες οι συνθήκες εργασίας. «Τα τρία οκτώ», δηλαδή 8 ώρες εργασίας, 8 ώρες ανάπαυσης και 8 ώρες ελεύθερου χρόνου, ώρες προσωπικής, οικογενειακής και κοινωνικής απασχόλησης. Για πρώτη φορά, το αίτημα για οκτάωρη εργασία μπαίνει στην Αγγλία το 1829 από την «Εθνική Ένωση για την προστασία της εργασίας». Από τις αρχές του 19ου αιώνα, το αυθόρμητο κίνημα της εργατικής τάξης δίνει αγώνες, για αύξηση των μισθών και για μείωση του χρόνου εργασίας (Ξεσηκωμός των υφαντών στην Σιλεσία – Γερμανία το 1844, Εξέγερση των εργατών στο εργοστάσιο μεταξωτών της Λυών – Γαλλία το 1831 και 1844).
Μετά την Επανάσταση του 1848 οι Γάλλοι εργάτες θα πετύχουν τη 12ωρη εργασία. Η Πρώτη Διεθνής (1864-1876) θα μπει στην πρωτοπορία του αγώνα, για τη δημιουργία συνδικάτων, για την κατάργηση της παιδικής εργασίας, για την κατάργηση των διακρίσεων σε βάρος των εργατριών, για το οκτάωρο. Στο Πρώτο Συνέδριο το Σεπτέμβριο του 1866, η Πρώτη Διεθνής βάζει στην προμετωπίδα της το αίτημα για το οκτάωρο. Η Κομμούνα του Παρισιού το 1871 είναι η πρώτη που καθιερώνει δια νόμου τη 10ωρη εργασία.
Στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού το 1791, οι ξυλουργοί της Φιλαδέλφειας απεργούν απαιτώντας 12ωρη εργασία. Το 1835 γενική απεργία στη Φιλαδέλφεια με πρωτοπόρους τους ανθρακωρύχους απαιτεί δεκάωρη εργασία. Οι ξυλουργοί των πλοίων της Βοστώνης πετυχαίνουν την οκτάωρη εργασία το 1842. Ο εμφύλιος πόλεμος Βορείων – Νοτίων στις ΗΠΑ και η νίκη του βιομηχανικού Βορρά πάνω στους δουλοκτήτες του Νότου, θα δώσει τεράστια ώθηση στην ανάπτυξη της αμερικανικής βιομηχανίας, που με τη σειρά της δίνει ώθηση στη ραγδαία ανάπτυξη του συνδικαλισμού, που κορυφώνεται με την ίδρυση της Εθνικής Εργατικής Ένωσης στις 20 Αυγούστου 1866. Στην προμετωπίδα, της έχει τα αιτήματα, του οκταώρου και «ίση πληρωμή για ίση εργασία» για τις γυναίκες εργάτριες. Ο Μαρξ στον πρώτο τόμο του Κεφαλαίου γράφει: «Στις Ηνωμένες Πολιτείες της Βορείου Αμερικής παρέλυε κάθε αυτοτελές εργατικό κίνημα, όσον καιρό η δουλεία παραμόρφωνε ένα μέρος της δημοκρατίας. Η εργασία των ανθρώπων με λευκή επιδερμίδα, δεν μπορεί να χειραφετηθεί εκεί όπου στιγματίζεται η εργασία ανθρώπων με μαύρη επιδερμίδα. Από το θάνατο της δουλείας όμως, ξεπήδησε αμέσως μία καινούργια ξανανιωμένη ζωή. Ο πρώτος καρπός του εμφυλίου πολέμου, ήταν η ζύμωση για το οκτάωρο που με ταχύτητα ατμομηχανής, προχωράει από τον Ατλαντικό ως τον Ειρηνικό Ωκεανό, από τη Νέα Αγγλία ως την Καλιφόρνια»
Μέχρι το 1864 το οκτάωρο θα είναι το κεντρικό αίτημα όλων των συνδικάτων στο Σικάγο. Το 1867, η πολιτεία του Ιλινόις αναγκάζεται να ψηφίσει νόμο για το οκτάωρο, που όμως μένει στα χαρτιά. Στις 16 Αυγούστου 1866, στο πανεργατικό συνέδριο της Βαλτιμόρης, οι εργάτες αποφασίζουν ότι: «Η πρώτη και μεγάλη απαίτηση της σημερινής εποχής, για να απελευθερωθεί η εργασία αυτής της χώρας, από την καπιταλιστική σκλαβιά, είναι η έκδοση ενός νόμου, που θα καθορίζει ότι το οκτάωρο, θα αποτελεί την κανονική εργάσιμη μέρα σε όλες τις πολιτείες της Αμερικανικής Ένωσης. Είμαστε αποφασισμένοι να καταβάλουμε όλες μας τις δυνάμεις ώσπου να πετύχουμε αυτό το ένδοξο αποτέλεσμα». Το 1868 το Αμερικανικό Κογκρέσο ψηφίζει νόμο για την καθιέρωση του οκταώρου στους ομοσπονδιακούς υπαλλήλους, αλλά κι αυτός δεν εφαρμόζεται. Το 1884, στο 1ο Συνέδριο της Αμερικανικής Ομοσπονδίας Εργασίας, αποφασίζεται ότι η 1η Μαΐου 1886 θα γίνει μέρα εκτεταμένου απεργιακού αγώνα, με σκοπό την καθιέρωση του οκταώρου. Ξεκινάει η ζύμωση για την επιτυχία της απεργίας και μάλιστα, θα γραφτεί και ένα τραγούδι για το οκτάωρο, που θα τελειώνει με το σύνθημα «8 ώρες για εργασία, 8 ώρες για ανάπαυση και 8 ώρες για ό,τι θέλουμε». Ορόσημο για την κατάκτηση του οκταώρου, θα αποτελέσει η θρυλική, μεγαλειώδης, ματωμένη, πρωτομαγιάτικη απεργία του 1886 στο Σικάγο. Εκατοντάδες χιλιάδες εργάτες, θα πάρουν μέρος στις απεργιακές συγκεντρώσεις, σε μικρές και μεγάλες πόλεις των ΗΠΑ με αίτημα το οκτάωρο. Δεκάδες χιλιάδες εργάτες, θα κατέβουν στην απεργιακή συγκέντρωση στο Σικάγο. Τελικά 185.000 εργάτες στις ΗΠΑ, θα κερδίσουν το οκτάωρο και 200.000 εργάτες, θα μειώσουν τις ώρες εργασίες τους από 12 ώρες, σε 10 ώρες και 9 ώρες.
Σε πολλές περιοχές των ΗΠΑ καθιερώνεται το Σάββατο ως ημιαργία, ενώ πολλοί εργάτες σε πολλά εργοστάσια πετυχαίνουν την Κυριακάτικη αργία. Το 1898 κερδίζουν το οκτάωρο οι εργάτες των ορυχείων και το 1900 οι οικοδόμοι. Φυσικά για να γενικευτεί το οκτάωρο και να γίνει καθολικό για όλους τους εργαζόμενους και σε όλο τον πλανήτη θα περάσουν πολλές δεκαετίες. Στις ΗΠΑ, θα θεσπιστεί επισήμως το 1938.
Το 1900 απεργούν οι ανθρακωρύχοι, εργάτες χαλυβουργείων και εργάτες υαλουργείων στη Γερμανία, στο Βέλγιο και την Αυστροουγγαρία, ζητώντας οκτάωρο, αυξήσεις και βελτίωση των συνθηκών εργασίας. Το 1907 οι Ιταλοί εργάτες πετυχαίνουν την καθιέρωση της Κυριακάτικης αργίας. Τον Οκτώβριο του 1917 ξεσπάει στη Ρωσία η Οκτωβριανή Επανάσταση. Δημιουργείται το πρώτο σοσιαλιστικό κράτος στον κόσμο. Μόλις 5 μέρες μετά, η Σοβιετική κυβέρνηση καθιερώνει το οκτάωρο και η νεαρή Σοβιετική Ένωση γίνεται το πρώτο κράτος στον κόσμο που καθιερώνει καθολικά το οκτάωρο. Το 1925 θα γίνουν 7:30 οι ώρες εργασίας, και το 1927 γίνονται 7 οι ώρες εργασίας. Η ύπαρξη της Σοβιετικής Ένωσης, θα αποτελεί μία ανοιχτή πληγή για τον καπιταλισμό και τις μεγάλες ιμπεριαλιστικές δυνάμεις, ένα μόνιμο αγκάθι στα πλευρά τους. Οι πρωτοφανείς κατακτήσεις των εργαζομένων στη Σοβιετική Ένωση θα τροφοδοτούν ένα μόνιμο κίνημα διεκδίκησης από τους εργαζόμενους στις καπιταλιστικές χώρες. Στις 14 Απριλίου 1919 στην Ουγγαρία, η επαναστατική κυβέρνηση με διάταγμά της καθιερώνει το οκτάωρο.
Στην πατρίδα μας, το πρώτο ίσως εργατικό σωματείο ιδρύεται στη Σύρο το Φεβρουάριο του 1879, το σωματείο των εργατών στο ναυπηγείο Σύρου «Ο Αδελφικός Σύνδεσμος Ξυλουργών του ναυπηγείου Σύρου». Από εδώ θα ξεκινήσουν και οι πρώτες απεργίες. Το 1893 γιορτάστηκε για πρώτη φορά στη χώρα μας η Εργατική Πρωτομαγιά, από το Κεντρικό Σοσιαλιστικό Σύλλογο, του Σταύρου Καλλέργη και την επόμενη χρονιά, το 1894 γιορτάζεται από όλους τους σοσιαλιστικούς συλλόγους μαζί, με ομιλητές τον Πλάτωνα Δρακούλη, τον Σταύρο Καλλέργη, τον Ευάγγελο Μαρκαντωνάτο, φοιτητή της Νομικής και τον Δ. Γραμματικό με κεντρικά αιτήματα το οκτάωρο, την Κυριακάτικη αργία.
Το 1908 ιδρύεται στο Βόλο, το πρώτο Εργατικό Κέντρο στην Ελλάδα. Την ίδια περίοδο στην Αίγυπτο, στο Κάιρο ιδρύεται το Διεθνές Συνδικάτο Τυπογράφων, όπου συμμετέχουν και Έλληνες και Ιταλοί και με τις κινητοποιήσεις τους τα χρόνια 1907-1913 κερδίζουν το οκτάωρο, ενώ πριν δούλευαν 12 με 14 ώρες. Το 1909 οι τροχιοδρομικοί-τραμβαγέρηδες, οι εργάτες του τραμ στην Αθήνα, με απανωτές, πραγματικά ηρωικές απεργίες, κερδίζουν το δεκάωρο. Το Μάρτιο του 1911 κατεβαίνουν σε απεργία οι καπνεργάτες του Βόλου, με αιτήματα το οκτάωρο, ιατρική περίθαλψη, αυξήσεις. Η απεργία θα κρατήσει ένα μήνα. Τη δεκαετία 1900-1910, οι Έλληνες εργάτες δούλευαν κάτω από πολύ σκληρές συνθήκες, 12 έως 13 ώρες. Το 1910 καθιερώνεται στην Ελλάδα η Κυριακάτικη αργία τουλάχιστον για τα μεγάλα αστικά κέντρα.
Το σιδηρομετάλλευμα στη Σέριφο το εκμεταλλεύονταν η εταιρεία του Γερμανού μεταλλειολόγου Αιμίλιου Γκρόμαν. Οι εργάτες δούλευαν κάτω από απάνθρωπες συνθήκες. Μισθοί πείνας, μέχρι και 20 ώρες δουλειάς, ανύπαρκτα μέτρα ασφαλείας, εκατοντάδες οι νεκροί και σακατεμένοι εργάτες. Στοές κατέρρεαν και τους νεκρούς εργάτες δεν τους έβρισκαν ποτέ. Έτσι τον Αύγουστο του 1916 οι μεταλλωρύχοι στη Σέριφο, κατεβαίνουν σε απεργία διαρκείας μέχρι να ικανοποιηθούν τα αιτήματά τους, οκτάωρο, αυξήσεις, μέτρα προστασίας. Η απεργία θα χτυπηθεί άγρια από την αστυνομία και το στρατό που θα στείλει η κυβέρνηση, πολλοί μεταλλωρύχοι θα σκοτωθούν στις συγκρούσεις με την αστυνομία αλλά το οκτάωρο θα το κερδίσουν.
Στις 21 Οκτωβρίου 1918 ξεκινάει το Α΄ Πανελλαδικό Εργατικό Συνέδριο. Θα κρατήσει 8 μέρες. Παίρνουν μέρος 44 εργατικά σωματεία που αντιπροσωπεύουν συνολικά περίπου 60.000 εργάτες. Αποτέλεσμα του συνεδρίου είναι η ίδρυση της ΓΣΕΕ, της Γενικής Συνομοσπονδίας Εργατών Ελλάδος.
Λίγες μόνο μέρες μετά, στις 4-11-1918 ιδρύεται το Σοσιαλιστικό Εργατικό Κόμμα Ελλάδας (ΣΕΚΕ) που το 1924 μετονομάζεται σε Κομμουνιστικό Κόμμα Ελλάδας (ΚΚΕ). Η ίδρυση της ΓΣΕΕ και κυρίως του ΚΚΕ, θα παίξουν καθοριστικό ρόλο στην παραπέρα ανάπτυξη του εργατικού και λαϊκού κινήματος. Από το 1908 μέχρι το 1918, σε όλες τις πόλεις που υπάρχει εργατόκοσμος θα ξεσπάσουν μεγάλες, μαχητικές απεργίες (καπνεργάτες Βόλου – 23 Φεβρουαρίου 1909, Τροχιοδρομικοί – 6 Ιουνίου 1909, τσιγαροποιοί – 10 Μαΐου 1910, σιδηροδρομικοί – Ιούνιος 1914). Το 1919 ξεσπά η πρώτη πανελλαδική γενική απεργία. Την περίοδο του Μεσοπολέμου θα ξεσπάσουν εκατοντάδες απεργίες με αποκορύφωμα τα γεγονότα του Μαΐου του 1936, στη Θεσσαλονίκη. Μόνο τους πρώτους εννέα μήνες του 1933 γίνονται 337 απεργίες όπου παίρνουν μέρος 60.000 εργάτες και υπάλληλοι. Τον Φεβρουάριο του 1921 ξεσπάει η μεγάλη πανελλαδική απεργία των Σιδηροδρομικών που κήρυξε η Πανελλήνια Ομοσπονδία Σιδηροδρομικών, με κύρια αιτήματα αυξήσεις, οκτάωρο, ενιαίο μισθολόγιο. Γίνονται συγκρούσεις με την αστυνομία και το στρατό και τελικά η κυβέρνηση επιστρατεύει τους σιδηροδρομικούς και 500 από αυτούς, μαζί με τα πιο μαχητικά στελέχη της απεργιακής επιτροπής, τους βάζουν σε δύο καράβια και τους στέλνουν στο μέτωπο της Μικράς Ασίας. Στη Σμύρνη, περίμενε δύναμη στρατού για να παραλάβει τους απεργούς. Μπροστά στα έκπληκτα μάτια των στρατιωτών και του πλήθους στην προκυμαία της Σμύρνης, οι 500 επιστρατευμένοι απεργοί κατέβαιναν κατά τετράδες από τα καράβια και φώναζαν «Ζήτω η απεργία».
Μάλιστα οι αξιωματικοί της δύναμης του στρατού που περίμενε τους επιστρατευμένους απεργούς, θα παρακαλέσουν την απεργιακή επιτροπή να μη φωνάζουν συνθήματα, για να μη νομίσουν οι κάτοικοι της Σμύρνης ότι ο στρατός απεργεί. Τον Ιούλιο του 1923, απεργούν οι εργάτες στο Λαύριο με κύρια αιτήματα το οκτάωρο και αυξήσεις. Η απεργία θα εξελιχθεί σε πανεργατική και θα εξαπλωθεί σε πολλές πόλεις της χώρας. Στην Α΄ Διεθνή Συνδιάσκεψη Εργασίας που συνήλθε στην Ουάσινγκτον το 1919, οι συμμετέχοντες εκπρόσωποι των καπιταλιστικών χωρών θα ψηφίσουν σχέδιο εργασίας για περιορισμό των ωρών εργασίας στις βιομηχανίες σε 8 ώρες ημερησίως και 48 την εβδομάδα για να προλάβουν τα χειρότερα, αφού η νεαρή Σοβιετική Ένωση έχει ήδη καθιερώσει το οκτάωρο από το 1917. Το 1922 ο εκπρόσωπος του γαλλικού ΙΟΒΕ δήλωνε με κυνισμό ότι: «το οκτάωρο καθιερώθηκε για να νικηθούν οι μπολσεβίκοι, τώρα που ο κίνδυνος πέρασε οι Γάλλοι πρέπει να επιστρέψουν στο 10ωρο». Στη 14η Διεθνή Συνδιάσκεψη Εργασίας στη Γενεύη το 1930, ψηφίζεται σχέδιο για την επέκταση του οκταώρου στους ιδιωτικούς υπαλλήλους. Στην Ελλάδα, η Διεθνής Σύμβαση Εργασίας του 1919 επικυρώνεται το 1920 με το νόμο 2269, αφορά όμως μόνο τις βιομηχανίες και όχι όλες. Το 1921, οκτάωρο δουλεύουν μόνο, κάποιες βιομηχανίες και οι ηλεκτροτεχνίτες και οι τροχιοδρομικοί, που το είχαν κατακτήσει με σκληρούς αγώνες. Το προεδρικό διάταγμα 27.6/4-7-1932 επεκτείνει το οκτάωρο και σε άλλους επαγγελματικούς κλάδους και το 1937 με το βασιλικό διάταγμα 10/29-9-1937 καθιερώνεται σε όλες τις βιομηχανίες και εργασίες. Φυσικά η πραγματική εφαρμογή του οκταώρου θα απέχει πολύ ακόμα. Είναι χαρακτηριστικό ότι μέχρι το 1940, εκδίδονται 50 νομοθετικά κείμενα για τη ρύθμιση των όρων εργασίας. Εξάλλου μην ξεχνάμε, ότι υπάρχει η αμοιβή με το κομμάτι σε πολλούς κλάδους, που ανάγκαζε πολλούς εργαζόμενους να δουλεύουν ακόμα 12 ή και πιο πολλές ώρες. Η τελευταία μεγάλη κατάκτηση του εργατικού κινήματος, όσον αφορά το χρόνο εργασίας, γίνεται με την Εθνική Γενική Συλλογική Σύμβαση Εργασίας της 26ης/2/1975 που κυρώνεται με το νόμο 133/1975 όπου καθιερώνεται το πενθήμερο, δηλαδή οι 40 ώρες την εβδομάδα και που θα ισχύσει για όλους τους εργαζόμενους από το 1984.
Σήμερα 135 χρόνια από εκείνη τη μεγαλειώδη, πρωτομαγιάτικη απεργία στο Σικάγο, σταθμό για το εργατικό κίνημα, η κυβέρνηση των «αρίστων» της Νέας Δημοκρατίας, βαθιά εχθρική απέναντι στο λαό και τους εργαζόμενους, άνθρωποι που δεν έχουν δουλέψει ούτε μία μέρα στη ζωή τους, που δεν έχουν ούτε ένα ένσημο, έρχονται και βαφτίζουν το ψάρι κρέας, μας λένε ότι το οκτάωρο είναι παρωχημένο και το δεκάωρο είναι εκσυγχρονισμός.
Ιούνιος 2021
