του Γιώργου Κ. Καββαδία*
«Έχει γίνει πια συνήθεια στην πρεμιέρα των πανελλαδικών εξετάσεων το ιδιαίτερα «ευαίσθητο» εξεταστικά και ιδεολογικά μάθημα της Νεοελληνικής Γλώσσας -και Λογοτεχνίας από φέτος- να σύρεται στην κλίνη του Προκρούστη της Κεντρικής Επιτροπής Εξετάσεων με θέματα που χαρακτηρίζονται από ιδεολογική μονομέρεια. Τείνει να επικρατήσει τα θέματα να επιλέγονται από συγκεκριμένες συντηρητικές εφημερίδες, με το «ΒΗΜΑ» να έχει τον πρώτο λόγο -όπως και η «ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ»- στην ιδεολογική χειραγώγηση του μαθήματος. Συγκεκριμένα οι υποψήφιοι του Γενικού Λυκείου εξετάστηκαν σε ένα απόσπασμα διασκευασμένο από κείμενο του συγγραφέα Θεόδωρου Γρηγοριάδη στην Καθημερινή 6 Απριλίου 2020».
Οι παραπάνω γραμμές που διαβάζετε γράφτηκαν πέρυσι για τα θέματα Νεοελληνικής Γλώσσας και Λογοτεχνίας των πανελλαδικών εξετάσεων και οι …σοφοί της Κεντρικής Επιτροπής Εξετάσεων έσπευσαν και φέτος να μας επιβεβαιώσουν. Οι υποψήφιοι εξετάστηκαν στο μάθημα της Νεοελληνικής Γλώσσας και αντιμετώπισαν δύο (τροποποιημένα – κακοποιημένα από την ΚΕΕ) άρθρα. Το πρώτο, της Τασούλας Καραϊσκάκη, δημοσιεύτηκε στις 23 Μαρτίου με τίτλο «Το αύριο δεν είναι πια αδιαπέραστο πέπλο», από το οποίο είχαν αφαιρεθεί παράγραφοι που αναφέρονταν στην πανδημία, η οποία περιγραφόταν ως «η τελευταία κρίση». Το δεύτερο δημοσιογραφικό κείμενο προερχόταν από την εφημερίδα «Βήμα της Κυριακής» και αφορούσε στον επαγγελματικό προσανατολισμό των μαθητών. Επίσης τους ζητήθηκε να αναλύσουν και ένα ποίημα του Νίκου Γκάτσου, που αναφερόταν στα ξέγνοιαστα παιδιά από τον Σείριο, που κοιτάζουν από μακριά τη Γη και συνειδητοποιούν ότι κάπου μακριά υπάρχουν άλλα παιδιά που αντιμετωπίζουν προβλήματα.
Τα τελευταία χρόνια είναι φανερή η στροφή από τους δοκιμιογράφους των περασμένων χρόνων -όπως Ε. Παπανούτσος, Ι.Μ. Παναγιωτόπουλος κ.ά.- σε συντηρητικές εφημερίδες και Media -όπως το «ΒΗΜΑ» και η «ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ»- που αποτελούν τη ναυαρχίδα των μηχανισμών προπαγάνδας και ιδεολογικής χειραγώγησης. Παράλληλα αποφεύγονται κείμενα και θέματα που αναφέρονται στα μεγάλα προβλήματα της εποχής που συνδέονται άρρηκτα με την βαρβαρότητα της καπιταλιστικής κοινωνίας, άρα το μήνυμα είναι «οι μαθητές ας περιορίσουν ή και να μην έχουν ενδιαφέρον προς αυτά». Αυτές οι επιλογές πρακτικά σημαίνουν απαξίωση της εκπαιδευτικής διαδικασίας, της προσπάθειας και του μόχθου των εκπαιδευτικών και των μαθητών που εργάζονται και προετοιμάζονται σε ποικίλα θέματα και έρχονται οι θεματοθέτες να επιλέγουν άλλα αντ’ άλλων ή ό,τι του φανεί… Φτάνουν μάλιστα στο σημείο να κάνουν τέτοιες παρεμβάσεις στα κείμενα που ντρέπονται(;) να αναφέρουν τους συντάκτες τους αλλά και την πηγή, όπως έγινε για πρώτη φορά φέτος στην ιστορία των πανελλαδικών! Άραγε θεωρούν δεδομένο ότι τα κείμενα πρέπει να αντλούνται αποκλειστικά από «ΒΗΜΑ» και «ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ»;
Προοδευτικοί διανοούμενοι, συγγραφείς και δοκιμιογράφοι, αλλά και έντυπα προοδευτικά έχουν καταχωνιαστεί στους απαγορευμένους πίνακες της Επιτροπής των …σοφών που κάθε χρόνο επιλέγουν τα θέματα. Επιμένουν σε κείμενα και ασκήσεις ιδεολογικής χειραγώγησης. Θέματα περίσσιας υποκρισίας. Και αυτό είναι που χαρακτηρίζει γενικότερα αυτό που παραδοσιακά ονομαζόταν «έκθεση ιδεών». Δηλαδή γράφουμε γενικά και αόριστα εξιδανικευμένα, χωρίς να παίρνουμε υπόψη μας τις συγκεκριμένες κοινωνικές συνθήκες.
Και αυτό αποτυπώνεται στα δυο κείμενα των πανελλαδικών άγαρμπα και αστόχαστα. Η τεχνολογία είτε αποθεώνεται ως μέσο σωτηρίας, είτε δαιμονοποιείται ως μέσο καταστροφής. Καμιά αναφορά στην κοινωνική οργάνωση και δομή που έχει την ευθύνη για τον τρόπο χρήσης της. Στο πλαίσιο της καπιταλιστικής κοινωνίας χρησιμοποιείται με βάση τον νόμο του κέρδους για τα συμφέροντα των ολίγων, των κυρίαρχων και για την εκμετάλλευση των λαϊκών τάξεων και στρωμάτων. Σύμφωνα με το κείμενο 1 των πανελλαδικών «το 2025 η ζωή θα είναι καλύτερη για τους περισσότερους ανθρώπους, πιο εύκολη σε έναν τηλε-κόσμο με νέα όπλα κατά αναδυόμενων απειλών, με έξυπνες πόλεις, έξυπνες υπηρεσίες, ασφαλέστερα συστήματα, που θα αναδιατάξουν τα πρότυπα και τους χώρους εργασίας, θα βελτιώσουν την υγειονομική περίθαλψη, την κοινωνική συμβίωση, την οικογενειακή ζωή, θα εξασφαλίσουν καθαρότερο περιβάλλον και υψηλότερη ποιότητα ζωής». Από την άλλη η Τεχνολογία είναι ένοχη και «η ζωή θα είναι χειρότερη για τους περισσότερους ανθρώπους. Δίνοντας στο μέλλον το βάρος της σημερινής πραγματικότητας, προέβλεψαν ότι θα έχουν αυξηθεί οι κοινωνικές και φυλετικές ανισότητες, η μαζική επιτήρηση για λόγους ασφαλείας, οι ανελευθερίες, ο αυταρχισμός, αλλά και το ψηφιακό έγκλημα, η ανεξέλεγκτη παραπληροφόρηση, η ψηφιακή προπαγάνδα, η κοινωνική πόλωση, η ρητορική μίσους, οι διενέξεις κρατών».
Και η ιδεολογική μονομέρεια δε σταματά εδώ, αλλά είναι διάχυτη και στα δυο κείμενα σύμφωνα με τα ιδεολογικά και πολιτικά προτάγματα των κυβερνώντων, που τοποθέτησαν «αξιοκρατικά» τους ημετέρους τους στο διοικητικό μηχανισμό στην Κεντρική Επιτροπή των Εξετάσεων και αλλού, για να υπηρετούν αυτές τις λειτουργίες. Έτσι το κείμενο προπαγανδίζει το «τέλος της Ιστορίας και των ιδεολογιών» και την κυριαρχία του καπιταλισμού («Πριν από την κατάρρευση της ιδέας της προόδου…όπως αφηγείται η Ιστορία, δεν επιβεβαιώθηκαν ούτε οι μεγάλοι φόβοι ούτε οι υψηλές προσδοκίες που έτρεφαν οι άνθρωποι από τους αιώνες…». Είναι τόσο αντιεπιστημονικό και ιδεολογικά μονομερές που αρνείται την ιστορική εξέλιξη της ανθρωπότητας και τους κοινωνικούς αγώνες και επαναστάσεις που αποτελούν την ατμομηχανή της εξέλιξης της κοινωνίας. Αναφέρεται έμμεσα και στη «θεωρία των δυο άκρων» («οι ολοκληρωτισμοί του 20ου αιώνα»). Στο 2ο κείμενο αποθεώνεται ο επαγγελματικός προσανατολισμός που αποτελεί το μαγικό ραβδί για «μια δουλειά δημιουργική» και τη λύση του προβλήματος της ανεργίας. Και βέβαια για την ανεργία και τη φυγή των νέων στο εξωτερικό δεν ευθύνονται οι κοινωνικές και πολιτικές συνθήκες και οι πολιτικές των εκάστοτε κυβερνήσεων, αλλά η έλλειψη επαγγελματικού προσανατολισμού!
Και μη νομίζετε ότι το μάθημα ιδεολογικής χειραγώγησης αφορά μόνο τους μαθητές. Αφορά και τους εκπαιδευτικούς που οφείλουν να μην ασχολούνται με το περιεχόμενο των κειμένων, αλλά με το χ σχήμα λόγου και την δήθεν αντικειμενική μοριοδότηση. Αυτή την αντίληψη διαχέουν και στις επιτροπές των βαθμολογικών κέντρων με τους κάθε λογής «πρόθυμους». Ακραίο παράδειγμα ιδεολογικής χειραγώγησης των εκπαιδευτικών και οι ενδεικτικές απαντήσεις της Κεντρικής Επιτροπής των Εξετάσεων. Ενδεικτικά να αναφέρουμε ότι στις απαντήσεις για την παραγωγή λόγου απουσιάζουν οι έννοιες πολιτικοποίηση, κοινωνικά κινήματα και άλλα. «Λίθοι, πλίνθοι και κέραμοι ατάκτως ερριμμένα» είναι ο …κατάλογος των απαντήσεων για να προκαταλάβουν τους βαθμολογητές και να τυποποιήσουν τη βαθμολόγηση των γραπτών των υποψηφίων. Ακόμα και στο θέμα της έκθεσης -πέρα από το κακόηχο και λανθασμένο «δράσεις» αντί «δράση»- προκαταλαμβάνουν και περιορίζουν τους υποψηφίους με ζητούμενο να «βελτιώσετε τον κόσμο», όχι βέβαια να τον «αλλάξετε»!
Τέτοιες επιλογές θεμάτων καταδυναστεύουν τις εξετάσεις και τη διδασκαλία του μαθήματος με αναχρονιστικές και συντηρητικές απόψεις αποστεώνοντας ακόμα περισσότερο το μάθημα της Νεοελληνικής Γλώσσας που υποφέρει στην προκρούστεια κλίνη της κυρίαρχης ιδεολογίας με επικίνδυνες περιπλοκές για την πνευματική συγκρότηση και την ανάπτυξη της κριτικής σκέψης των μαθητών, που υποτίθεται ότι είναι ο στόχος του. Αποτελεί προνομιακό μάθημα αναπαραγωγής και εμπέδωσης της κυρίαρχης ιδεολογίας. Με αποτέλεσμα να καταπνίγεται ο αυθορμητισμός και να εθίζονται οι μαθητές στην ανειλικρίνεια και την υποκρισία. Ακόμα περισσότερο, ναρκώνεται η κριτική σκέψη και παθητικά γίνονται αποδεκτές οι υποτιθέμενες «αιώνιες και γενικού κύρους αλήθειες», ενώ παράλληλα διαμορφώνονται ανελεύθερες προσωπικότητες.
*Ο Γιώργος Κ. Καββαδίας είναι φιλόλογος, μέλος του Εκπαιδευτικού Ομίλου και της ΣΕ του περιοδικού «Αντιτετράδια της Εκπαίδευσης»
