Οι «Δεσμώτες του Φαλήρου» είναι, όπως μαρτυρά και ο τίτλος τους, μια ομάδα περίπου 80 αρχαίων συνανθρώπων μας (κάποιοι χρονολογούνται πιθανώς στον 7ο αιώνα π.Χ.), νεαρών ανδρών στο σύνολό τους, οι οποίοι είτε εκτελέστηκαν είτε μεταφέρθηκαν εκτελεσμένοι στο Φάληρο. Εκεί παρέμειναν δέσμιοι στον χώρο και στον χρόνο, μέχρι την προηγούμενη δεκαετία οπότε τους αποκάλυψε η αρχαιολογική σκαπάνη, στο πλαίσιο σωστικής ανασκαφής στην Εσπλανάδα του Κέντρου Πολιτισμού «Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος».
(Θυμίζουμε ότι οι «συστηματικές» ανασκαφές στη χώρα μας σχεδόν έχουν πεθάνει, άρα, μας μένει ό,τι αρχαιολογικό θα βρούμε «παρεμπιπτόντως», δηλαδή στη διάρκεια εκσκαφών για την κατασκευή σύγχρονων έργων).
Το θέμα τράβηξε κατά καιρούς το ενδιαφέρον του κοινού και των ΜΜΕ, για διάφορους λόγους: για τον μαρτυρικό τρόπο με τον οποίο θανατώθηκαν οι πρόγονοί μας στην αρχαιότητα, αλλά για την πραγματική περιπέτεια των σκελετών στη σύγχρονη εποχή, την προσπάθεια (η οποία εν πολλοίς δεν απέδωσε) να προστατευτούν από τις καιρικές συνθήκες και να μη μετατραπούν από την υγρασία και τη λάσπη σε κοκαλόσουπα, τη μακροημερεύουσα υπόθεση κατασκευής ενός «κελύφους» (που θα επιτρέψει την παρουσίαση στο κοινό ενός ευρήματος το οποίο οσονούπω συμπληρώνει δέκα χρόνια από τη στιγμή τού εντοπισμού του), τη δημιουργική εμπλοκή ιδιωτών και Ταμείων Ανάκαμψης στο οικονομικό κομμάτι, κλπ. Τα καλύτερα βέβαια, είναι σε κάθε περίπτωση μπροστά μας.
Τις επόμενες μέρες και μήνες, τέσσερις τυχεροί σκελετοί από την ομάδα των Δεσμωτών, με ένα ταξίδι που πιθανότατα δεν πραγματοποίησαν ποτέ στη ζωή τους, ούτε καν το ονειρεύτηκαν, θα βρεθούν εκτεθειμένοι στο πλαίσιο έκθεσης υπό τον τίτλο «ΕΚΑΤΟΜΠΟΛΙΣ», και με θεματικό άξονα το νησί της Κρήτης στην περίοδο 700 π.Χ. έως 500 π.Χ., σε αίθουσα του Αρχαιολογικού Μουσείου Ηρακλείου.
(Θυμίζουμε ότι το Αρχαιολογικό Μουσείο Ηρακλείου έχει την εξαιρετική τύχη να βρίσκεται ανάμεσα στα 5 μεγάλα μουσεία της χώρας τα οποία πρόσφατα μετατράπηκαν από κρατικά, σε Νομικά Πρόσωπα Δημοσίου Δικαίου. Κάποια από τα μουσεία αυτά, όπως το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, και το Μουσείο Βυζαντινού και Χριστιανικού Πολιτισμού στην Αθήνα, ήδη βιώνουν την επιτυχία της μετατροπής τους σε ΝΠΔΔ, με τις μισές αίθουσές τους σφραγισμένες για το κοινό, λόγω έλλειψης χρημάτων και προσωπικού).
Υπήρξε γόνιμη αρχαιολογική συζήτηση για το πώς οι Δεσμώτες του Φαλήρου συνδέονται με την αρχαία Κρήτη, αλλά η (φυτεμένη) Διευθύντρια του Αρχαιολογικού Μουσείου Ηρακλείου, Σ. Χρυσουλάκη, εξήγησε μια διαδρομή που συνδέει τους εκτελεσμένους του Φαλήρου με πολιτικές αναταραχές στην ευρύτερη Αθήνα στα τέλη του 7ου αιώνα π.Χ., για την αντιμετώπιση των οποίων, σύμφωνα με την παράδοση, στάλθηκε από την Κρήτη στην Αθήνα ο σοφός ιερέας-διπλωμάτης και θεσμοθέτης της, Επιμενίδης…
Ιστορικοαρχαιολογικώς μιλώντας, υπάρχουν πάρα πολλές διαδρομές που μπορούν θεωρητικώς να συνδέσουν την Αθήνα με την Κρήτη, και, όπως έλεγε και ο Έγελος, μπορεί εξάλλου κανείς να βρει ένα επιχείρημα για να υποστηρίξει το οτιδήποτε. Ας μη ξεχνάμε ότι η Αθήνα έγινε πόλη, έπειτα από τα «συνοίκια» που διενέργησε ο Θησέας λίγο αφού φόνευσε τον Μινώταυρο στην Κρήτη.
Ανάμεσα στις ερμηνείες σύνδεσης του Φαλήρου με το Ηράκλειο, υπάρχει και εκείνη που θεωρεί κρίσιμο κρίκο τελικά την ίδια την κα Χρυσουλάκη, καθώς ήταν εκείνη που διηύθυνε τις ανασκαφές στο Φάληρο. Τι να κάνει; Να περιμένει να φτιαχτεί το κέλυφος στην Αθήνα; Και πώς αλλιώς θα μπορούσε να δείξει ότι τα Μουσεία-ΝΠΔΔ δουλεύουν; Και γιατί τέλος πάντων να κλέψει κάποιος άλλος τη δόξα, όταν επιτέλους, κάποια στιγμή, οι Δεσμώτες αποδοθούν στο κοινό;
Αποδεσμευμένοι από το πλαίσιο στο οποίο ανήκουν, για πρώτη φορά εδώ και 26 αιώνες, οι ογδόντα δεσμώτες μπορούν τώρα να ταξιδεύουν ελεύθεροι σε ομάδες των τεσσάρων, γεγονός το οποίο θα μπορούσε υπό προϋποθέσεις να αποτελεί υποστήριξη σε είκοσι ταυτόχρονες εκθέσεις. Τέσσερεις από ’δω, τέσσερεις από ’κει…
Μολονότι σε όλη τη διάρκεια του καλοκαιριού σχεδόν ολόκληρη η έκθεση του πρώτου ορόφου του Αρχαιολογικού Μουσείου Ηρακλείου ήταν κλειστή για τους επισκέπτες ελλείψει φυλακτικού προσωπικού, και παρά το γεγονός ότι οι φύλακες που έχουν απομείνει χρειάστηκε να δουλεύουν διπλοβάρδια ώστε το Μουσείο να …υπολειτουργεί, έστω, με αξιοπρέπεια, όλα προμηνύουν ότι η ΕΚΑΤΟΜΠΟΛΙΣ θα αποτελέσει την πρώτη μεγάλη επιτυχία των Μουσείων-ΝΠΔΔ, και γι’ αυτό από τα εγκαίνια της έκθεσης δεν έλειψε ούτε η υπουργός, ούτε ο πρωθυπουργός. Κρίμα που δεν μπόρεσαν να αγοράσουν ούτε ένα τόσο δα μικρό ενθύμιο της μεγάλης επιτυχίας τους, μιας και το πωλητήριο του Μουσείου δεν λειτουργεί από τις αρχές του έτους.
